14 кастрычніка ў нашай краіне адзначаўся Дзень маці, а 21 – Дзень бацькі. З гэтай нагоды мне ўзгадаліся мае бацькі і сёе-тое з іх жыцця.
Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа.
Праляцела адзінаццаць гадоў, як мае бацькі адышлі ў лепшы свет. І па-мойму яшчэ не было ні дня, каб я не згадваў пра маму і тату. Яны, здаецца, побач. Яны глядзяць на мяне. Яны слухаюць мяне. Яны думаюць пра мяне. Яны любяць мяне. Яны для мяне сталі Богам, у якога я верыў, веру і буду верыць.
Раптам узгадалася, як мы ўсёй сям’ёй (мама, тата, сястра, брат і я) апошні раз выбіралі ў вёсцы бульбу. Непадалёку на лугавіне на ланцугу пасвілася наша карова. Бацька пайшоў яе перавязваць. Я сфатаграфаваў, як ідзе бацька да каровы. І сёння ў маёй памяці бацька ідзе па лугавіне. Ідзе ўжо тысячны раз. І я гляджу яму ўслед. Я кажу яму ўсё, што тады не сказаў. Бацька чуе і адказвае. Мама побач са мной. Мы разам гонім градкі. Бульба драбнаватая. Зямля ўжо стамілася ад нашай бульбы. Стамілася ад нас. І мы стаміліся кожную восень поўзаць па барознах. Але сёння я гатовы зноў ехаць і ехаць у вёску, каб толькі можна было разам усёй сям’ёй сабрацца і выбіраць бульбу. Мы адпачылі. Зямля адпачыла. А бацькоў няма. І бульбы няма.
У сенцах у шуфлядзе стала ржавыя цвікі, ключы, шрубы, гайкі, гузікі і яшчэ шмат усялякай іржавай драбязы. Гэта ўсё некалі паклаў бацька. Выцягваю шуфляду, гляджу на бацькава багацце і назад засоўваю. Не выкідаю. Бацька клаў, не мне выкідаць.
Красавік. Сям-там на полі яшчэ ляжаць лапікі снегу. З бацькам еду на возе па бручку для калгасных кароў. Конь, апусціўшы галаву, вязе нас праз дробны снег па полі, як па балаціне. Бацька маўчыць, і я маўчу. За зіму ад бурта з бручкай мала што засталося. Саскокваю з воза. Адразу ж да кірзачоў наліпаюць кучы гразі з саломай. Ходзім, як у лапцях. Выпадкова, стаўшы на бручку, падаю. Бацька моўчкі падае руку. І я ўстаю, трымаючыся за бацькаву руку. Пра той далёкі-далёкі дзень я больш нічога не памятаю. І не трэба болей.
На вуліцы дождж. Я любіў восеньскія дробныя дажджы. Гэта было ў вёсцы ў дзяцінстве. Я ў гумовіках ішоў у Гаік і там распальваў вогнішча. Агонь у час дажджу прыносіў задавальненне. Я адчуваў сябе пераможцам. І я цяпер хачу пайсці ў Гаік раскласці вогнішча і сядзець каля яго цэлую вечнасць. Пакуль мама не пакліча дадому. Але ніхто не пакліча. І я слухаю шум восеньскага дажджу, у якім хачу пачуць голас мамы. І я чую голас мамы. Але яна не кліча. Яна спявае нешта светлае-светлае і цёплае-цёплае, як вогнішча ў час восеньскага дробнага дажджу.
Ранкам зямля была чорная. Цяпер белая ад снегу, які ўсё ляціць і ляціць на зямлю. Узгадалася родная хата і тыя далёкія гады, калі бацьку было каля сарака. Ён працаваў на ферме падвозчыкам і палуднаваць прыязджаў на кані дахаты. Бывала прыедзе па чорнай зямлі, паставіць воз у двары, а праз нейкую часіну пойдзе снег і сляды ад колаў прападуць, нібыта іх і не было. Папалуднаваўшы, бацька вяртаецца на ферму, і следам за ім ад нашай хаты на снезе застаюцца дзве паралельныя каляіны, паміж якімі сляды каня. Я, дзесяцігадовы хлапчук, выходзіў з хаты і няспешна ішоў па бацькавай дарозе, уяўляючы, што тут нядаўна ехала карэта, у якой сядзеў князь. Князем быў мой бацька, і ён паехаў на вайну, а мяне пакінуў дома. З кім вайна? Я пра гэта не думаў. Галоўнае для мяне было, што мой бацька князь, і ён вернецца з перамогай…
У вёсцы паблізу нашай хаты на электрычным слупе заўсёды гарэў ліхтар. Ён высвечваў лапік вуліцы і сцяжыну ў наш двор. Нярэдка вечарам пад ліхтаром спынялася паштарка і глядзела, каму што ўкінуць у паштовую скрынку. Спынялася мама пагаварыць з суседкамі, вяртаючыся позна з працы. Спыняўся і я. Цяпер вечар. І я ўяўляю ліхтар, які гарыць на слупе, і пад якім ужо ніхто не спыняецца. Няма каму і чаго. Але ліхтар свеціць. Ён адзіны, хто чакае. І маіх бацькоў, і маіх сястру і брата, і мяне. А нас усё няма і няма. І, відаць, ніколі не будзе. Мы прыязджаем у родную хату завідна і завідна ад’язджаем. А ліхтар гарыць ноччу. А можа яго даўно там, на слупе, і няма? Можа і няма, але ён заўсёды свеціць і будзе свяціць для мяне…
У вёсцы ў родным доме. Спатрэбілася іголка. Сястра Валя сказала мне: “Паглядзі ў маміным рыдыкюлі. Там павінны быць іголкі”. Рыдыкюль ляжаў на століку каля мамінага ложка. Мама яго паклала больш за дзесяць гадоў таму. Заглянуў у рыдыкюль. Ніткі, гузікі, іголкі. Мамін скарб.
Вербная. Сонца няма, і няма таго светлага настрою, якога хочацца. Успамінаю бацькоў. А пра маму нават чатыры радкі прыдумаліся:
Маміна неба цяпер нада мной.
Больш чужых зорак няма ні адной
Там, дзе цяпер мая мама жыве.
Мама са мной, як малітва ў царкве…
Прыехаўшы ў вёску, заўсёды стрыг і брыў бацьку. Бывала, што яму і вуха нажніцамі, і шыю брытвай парэжу, а ён сядзіць і трывае. Неяк у час брыцця мой брат зайшоў у пакой, бацька тут жа прапанаваў: “Вова, садзіся, няхай Віця і цябе пабрые…” Брат, убачыўшы акрываўлены твар бацькі, замахаў рукамі і ўцёк з хаты…
Яблыкі з Пугачоў. Такія ж вялікія і сакавітыя, як пры бацьках. Ляжаць на стале. На цыраце. Пахнуць вёскай. І здаецца, што гэтыя яблыкі трымалі ў руках бацькі. Выбіралі, каб перадаць нам у горад самыя лепшыя. І перадалі.
Мама не любіла фатаграфавацца. Асабліва тады, калі нешта рабіла па гаспадарцы. Я думаю, што яна хацела быць на здымку добра і чыста апранутай. Для гэтага трэба было пераапранацца, а на гэта часу не было. Цяпер, разглядаючы здымкі з мамай, бачу, колькі іх мала. І, колькі б здымкаў ні было, галоўнае – мама ў нашай памяці. І яшчэ не было дня, каб я забыўся пра нашу Маму.
Апошні каляндарны дзень верасня. А календара ў мяне няма. Адрыўнога. У бацькоў быў. Каля ложка на сцяне. Магчыма, і цяпер там вісіць. І калі вісіць, то каляндар за 2009, а можа за 2010 год. Я ўжо не помню. І не магу ўспомніць, бо ўспамінаюцца толькі мама і тата…
* * *
Мамін партрэт у мяне на сцяне.
Мама з партрэта глядзіць на мяне.
Мама нічога не кажа, ды я
Знаю, што думае мама мая.
Думае мама, таму і маўчыць,
Ведае мама, што позна вучыць
Сына сівога, што вершы складае,
Дома сядзіць, ад журбы прападае.
Толькі я не прападу, не засну.
Бацькаў партрэт пачаплю на сцяну,
Хай цяпер разам бацькі памаўчаць,
Хай на мяне – на свой твор паглядзяць…
