Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
18.06.2009. Тэлефанаваў мой даўні сябра паэт Павел Дзмітрук. Ужо некалькі гадоў я не чуў яго. Пахваліўшыся жонкамі, пачалі расказваць адзін аднаму пра дзяцей. Паўлава дачка займаецца стварэннем лялек і вельмі паспяхова. А сын вучыцца ў Санкт-Пецярбургу ў кансерваторыі на опернага спевака. Недзе ў дзявятым класе хлопцу захацелася іграць на гітары, і ён папрасіў бацьку купіць яму інструмент за баксаў трыццаць. Павел запытаўся ў сына: “Навошта табе гітара за трыццаць баксаў? Калі купляць, дык хаця б за баксаў трыста. Да ўсяго, калі ў цябе няма слыху, дык наогул ці трэба нешта купляць. Схадзі спачатку на праслухоўванне ў гурток мастацкай самадзейнасці”.
Хлопец пайшоў і, вярнуўшыся, сказаў, што яго праслухаў выкладчык з нашай кансерваторыі, які кіруе гуртком, і параіў кідаць сваю школу і ехаць у Маладзечна, дзе вучацца таленавітыя дзеці. Аказалася, што ў сына Паўла Дзмітрука голас опернага спевака. І калі б не захацеў хлопец навучыцца іграць на гітары, то ў лепшым выпадку сёння вучыўся б на якім- небудзь філфаку ці журфаку, ці служыў бы ў войску і, маршыруючы па пляцы, оперным голасам спяваў: “Не плач, дзяўчонка, прайдуць дажджы…”
20.06.2009. Прыехаўшы ў вёску, заўсёды стрыгу і брыю бацьку. Бывае такое, што яму і вуха нажніцамі, і шыю брытвай парэжу, а ён сядзіць і трывае. Ды і сёння неяк вытрываў мяне як цырульніка. Праўда, калі мой брат зайшоў у пакой, не змаўчаў: “Вова, садзіся, няхай Віця і цябе пабрые…” Брат, убачыўшы акрываўлены твар бацькі, замахаў рукамі і запытаўся ў мяне: “Няўжо такая брытва вострая?”
21.06.2009. Паэт Сева Гарачка ўжо некалькі гадоў будуе свой дом. Не хату, а дом. Хата не можа быць двухпавярховай. І мы, прыехаўшы ў госці да Севы, сядзім у доме за сталом, п’ём віно і чытаем вершы. Дакладней, адзін Сева чытае, а мы ўсе слухаем і не слухаем. Жонка Севы – паэтка, але ў доме гаспадар Сева, і таму толькі ён чытае нам вершы са школьных сшыткаў у лінейку. На вуліцы ідзе дождж, а нам добра, бо Сева чытае вершы ў сваім доме…
Сева Гарачка паказвае гасцям сваё багацце і расказвае пра сабаку, ката, папугая, хамяка, чарапаху, індыкачак. У агародзе растуць чатыры градкі бульбы, градка агуркоў, буракоў і яшчэ шмат чаго, і вельмі шмат кветак і нетаптанай травы. Гэтай восенню Сева збіраецца стварыць на сваіх сотках невялічкі парк, дзе кожнае дрэва будзе пасаджана пісьменнікамі, якіх ён запросіць у госці. Абяцае да кожнага дрэва пачапіць шыльдачку з нержавейкі з прозвішчам таго, хто пасадзіў дрэва. Словам, чакаем восені…
22.06.2009. Сярод патрэбных папер на маім стале ляжыць кніга Васіля Сахарчука “Мой вечны бор”, якая ў 2004 годзе стала маёй першай рэдактарскай працай у выдавецтве “Мастацкая літаратура”. Я час ад часу бяру яе ў рукі і перачытваю творы. З Васілём я пазнаёміўся ў 1981 годзе ў Доме творчасці “Каралішчавічы” на семінары маладых літаратараў Беларусі. Напачатку некалькі гадоў перапісваліся, а потым, калі Васіль прыязджаў у Мінск, сустракаліся ў “ЛіМе”, дзе я працаваў.
Ужо сёмы год, як паэт сышоў у іншы свет, напісаўшы перад гэтым ад імя паэта Васіля Гадулькі “Споведзь самотніка”, у якой ёсць радкі: “І я лячу над роднаю зямлёю, над роднай хатай зоркаю свячу, і разумею ўсіх, хто быў са мною, але да іх вяртацца не хачу”. Па сутнасці, гэта ён напісаў, думаючы пра самога сябе. І чым больш я ўчытваюся ў вершы Сахарчука, тым больш адчуваю холад адзіноты, у якім ён апошнія гады жыў, саграючыся чаканнем выхаду кнігі “Мой вечны бор”. Але, на жаль, так і не дачакаўся. І, відаць, Васіль Сахарчук, даючы назву кнізе “Мой вечны бор”, думаў не пра звычайны лес, а пра тыя крыжы на могілках, дзе яму вечна ляжаць. А значыць, ён рыхтаваўся да свайго сыходу. І хто мог яго стрымаць? Жонка? Сябры? Выхад кнігі? Не ведаю…
24.06.2009. На Вілейшчыне жыў і працаваў настаўнікам паэт Уладзімір Дубовік. На пачатку 80-х гадоў у яго выйшла першая кніга. Потым другая. Мяне разам з ім разглядалі на секцыі паэзіі наконт прыёму ў СПБ. Я прайшоў, а Уладзіміра завалілі. Пасля гэтага ён стаў рэдка друкавацца і яшчэ радзей з’яўляцца ў сталіцы, а потым і зусім знік. Неяк выступаючы ў адной з бібліятэк Вілейшчыны, я пацікавіўся іх земляком Уладзімірам Дубовікам. Мне расказалі, што Уладзімір, аднойчы ідучы з электрычкі, а гэта было даўно, трапіў пад вялікі дождж, прамок і, прастыўшы, захварэў, і праз некаторы час памёр… І няма Уладзіміра Дубовіка ні ў энцыклапедыях, ні ў літаратуразнаўчых пераліках тых, хто жыў і працаваў у 80-я гады мінулага стагоддзя. Колькі паэтаў з падобным лёсам на нашай зямлі! А колькі іх яшчэ будзе! І не заўсёды знойдзецца хто-небудзь, каб сабраць і выдаць усё тое, што напісаў забыты паэт…
25.06.2009. Напачатку года Людміла Несцяровіч арганізавала мне і Людміле Рублеўскай сустрэчу з чытачамі ў Сувораўскім вучылішчы. Як звычайна, мы ўзялі кніжак для продажу, і Несцяровіч удалося прадаць іх на 78 тысяч. Пасля імпрэзы на аўтобусным прыпынку, два разы пералічыўшы, Людміла Васільеўна пачала аддаваць мне грошы. Спачатку дала тры тысячы па тысячы, потым дваццаць пяць па пяць і нарэшце пяцьдзясят. Я не паспеў узяць апошнюю купюру, як наляцеў вецер і вырваў яе з рук у Несцяровіч. Пяцьдзясятка ўзляцела над аўтобусным прыпынкам, потым паляцела над вуліцай, уздымаючыся вышэй і вышэй, і праз пару хвілін знікла ў вячэрнім небе над Траецкім прадмесцем. А тут якраз прыйшоў патрэбны аўтобус, і я з Рублеўскай, не развітваючыся з Несцяровіч, хуценька зайшлі ў яго. Праз некалькі прыпынкаў мы гучна засмяяліся – у маіх руках была сумка Людмілы Васільеўны з яе рэчамі…
08.07.2009. Чытаю сучасную паэзію Валожыншчыны. Землякі! Радуюся за іх. Сярод аўтараў кнігі “Нашчадкі” мой даўні знаёмы Мікалай Ганчарык. Толькі сёння даведаўся яго біяграфію: “Нарадзіўся ў 1929 годзе на хутары Нестаўшчына Пяршайскай гміны (сучасны Дорскі сельсавет) у сялянскай сям’і. Скончыў Маладзечанскі, потым Магілёўскі інстытут па спецыяльнасці настаўнік біялогіі, хіміі і геаграфіі. Пачаў працу карэктарам газеты “Сталінскі шлях”, пасля – дыктар Маладзечанскага абласнога радыё, настаўнік, завуч Пяршайскай СШ Валожынскага раёна. Заснавальнік Пяршайскага народнага тэатра, якім кіраваў 50 гадоў. Напісаў п’есы “Люцынка”, “Важная фіга”, “Перш і Ая”, народную драму “Доры”. Піша вершы. У 2005 годзе ў выдавецтве “Чатыры чвэрці” выйшла яго кніга нарысаў па геаграфіі, гісторыі, культуры і эканоміцы Пяршайскага краю “Мая Пяршайшчына”. Гэта біяграфія сапраўднага правінцыяльнага інтэлігента! А колькі іх такіх, якія засталіся на роднай зямлі і спакойна, без фанабэрыі, да апошняга свайго ўздыху працуюць на ніве беларушчыны? Колькі? Нямнога. Але яны ёсць…
19.07.2009. На лавачках каля пад’ездаў цэлымі днямі сядзяць бабулі, як кантралёры на прахадной у інтэрнаце. Выйшаўшы на балкон, можна пачуць, пра што яны гавораць. І вось сёння я стаў слухачом адной гісторыі, якую расказала сваім сяброўкам бабуля з суседняга пад’езда: “Гэта было даўно. Я тады з сям’ёй жыла ў рабочым інэрнаце. Зіма. На вуліцы лютаўскі мароз. Муж суседкі панёс смецце выкідаць. Выкінуў і, каб высыпалася апошняя паперчына, якая прыклеілася да дна, ён пастукаў вядром аб кантэйнер, у якім пасля яго стуку зашавялілася смецце. Мужчына яшчэ раз пастукаў, і ў смецці пачуўся слабы піск. “Відаць, нехта кацянё выкінуў”, – падумаў сусед і пачаў разграбаць паперы. Аж раптам бачыць: у брудных анучах загорнута дзіця.
Прынёсшы малое дамоў, сусед зайшоўся да нас: “Хадзіце паглядзіце! Жонка мая сына нарадзіла, а я дзяўчынку для яго прынёс!” Калі мы цалкам разгарнулі анучы, то ўбачылі васьмімесячнага хлопчыка. У суседзяў ужо быў такі ж малы. І яны нікуды знайдыша не здалі, а гадавалі хлопчыкаў разам, гаворачы, што яны блізняты. Сапраўдная ж маці знайдыша жыла ў суседнім пад’ездзе і ніколі, пакуль малы рос, не падышла да яго на вуліцы.
Ён закончыў на выдатна школу, потым інстытут і стаў хутка зарабляць добрыя грошы і дапамагаць прыёмным бацькам. І тут ягоная маці, калі яе можна так назваць, падала ў суд на людзей, якія выгадавалі яе сына, патрабуючы, каб ёй вярнулі дзіця, якое яны ў яе ўкралі. Адбыўся суд. Але жанчына, якая выкінула ў сметніцу свайго малога, нічога не дамаглася. І сёння той хлопец жыве. У яго ёсць свая сям’я, і людзей, якія яго выгадавалі, ён называе мамай і татам…”
23.07.2009. У ноч з 13 на 14 лістапада 2008 года Віктару Праўдзіну прысніў сон, у якім ён ішоў у холдынг “ЛіМ” і сустрэў Алеся Пісьмянкова, які яшчэ напачатку 2004 года памёр. “Алесь, куды ідзеш?” – запытаўся ў яго Віктар. “Іду на працу.” – “А дзе ты працуеш?”. Алесь не адказаў, а папрасіў дапісаць верш, які ён не можа ніяк закончыць. “Я не магу дапісаць, бо я ж празаік!” – сказаў Праўдзін. “Добра. Тады перадай Шніпу, няхай ён дапіша!” – папрасіў Пісьмянкоў і, зачытаўшы свой твор, знік у дзвярах холдынга. Прачнуўшыся, Праўдзін успомніў толькі два радкі: “Благаславіце душу паэта. Благаслаўляйце нас кожны дзень!”. У гэты дзень памерлі Генадзь Кісялёў і Аляксандр Дракахруст. А я пакуль што не выканаў просьбу Алеся Пісьмянкова…
30.07.2009. Дзякуючы сябрам, еду на родную Валожыншчыну. Мінаем Русакі. Пасля ўказальніка “Вялікія Крывічы” праз кіламетры два канчаецца асфальт і пачынаецца брукаванка. Па гэтай вясковай дарозе сярод ярка пафарбаваных хат пад’язджаем да царквы, насупраць якой праз дарогу могілкі. Мая душа цягнецца да крыжоў, пад якімі ляжаць мае бабуля Ганна (08.1892 – 01.1989), дзед Міхась (Жыў 53 г. Забіты 14 верасня 1943 г.) і дзядзька Ваня (19.01.1926 – 29.01.1996). І ўсё ж іду напачатку разам з усімі да царквы. На жаль, на замку. Агледзеўшы храм, доўга блукаем сярод магіл. Знаходжу магілу свайго школьнага прыяцеля Мікалая Мікалаевіча Салаўя (Жыў 19 г. Памёр 05.05.1979 г. у час тэрміновай службы). Ён і я былі закаханыя ў адну дзяўчыну… Побач з магілай Мікалая свежы грудок яго маці (Салавей Надзея Аляксандраўна. 10.05.1922 – 08.01.2008)…
31.07.2009. Сяргей Новік-Пяюн (27.08.1906 – 26.08.1994). Апошніх пяць гадоў яго жыцця мы былі суседзямі. Ён жыў на вуліцы Купрыянава ў доме № 9 на другім паверсе ў аднапакаёвай кватэры, палову якой займалі скрынкі, напоўненыя рукапісамі, выразкамі, малюнкамі дзяцей, што прыходзілі да яго. А да яго хадзілі многія. Ён любіў гасцей. І ягоная кватэра была своеасаблівым культурным цэнтрам, дзе часта сустракалася беларуская інтэлігенцыя і радавалася, што Беларусь стала незалежнай краінай. А як сам радаваўся Сяргей Міхайлавіч! І колькі разоў мне давялося слухаць знакамітыя “Зорачкі” ў аўтарскім выкананні! І цяпер часам, гуляючы па вуліцы Купрыянава, спыняюся каля дома Новіка-Пяюна і ўспамінаю тыя часы, калі мы сябравалі. А помніцца вельмі шмат, бо не было тыдня, каб я з жонкай не заходзіўся да яго.
Сёння чамусьці ўспомніўся званок Сяргея Міхайлавіча: “Тэрмінова хадзіце да мяне! Ратуйце! Мне загналі нож прама ў сэрца!” Пачуўшы такое, я кінуў тэлефонную трубку і, на хаду апранаючыся, пабег да паэта. Дзверы былі не замкнутыя. Забягаю ў кватэру. У прыхожай крыві няма. Заглядаю ў пакой. Чыста, а гаспадар ляжыць на ложку і праз слёзы ў вачах глядзіць на мяне. Я пытаюся: “Міліцыю выклікалі?”, а Сяргей Міхайлавіч, сумна ўздыхаючы, адказвае: “Ніякая міліцыя, ніякія дактары мне ўжо не дапамогуць!” “А дзе нож?” – пытаюся я, зазіраючы пад коўдру паэта. Праз некаторы час, супакоіўшыся, Сяргей Міхайлавіч расказаў мне, што дзяўчына, якая ўжо гадоў пятнаццаць прыходзіць да яго, для якой ён піша вершы і наогул жыве, некалькі месяцаў назад выйшла замуж, і пра гэта ён сёння даведаўся. І я ўсё зразумеў…
30.08.2009. Восень. Ясная Паляна Льва Талстога. Ідзём у лес да магілы пісьменніка. Сцяжына ўсё вузее і вузее. І вось і месца пахавання: на абсыпаным залатым бярозавым лісцем і ігліцай ялін магільным грудку ні валуна, ні крыжа. І каб не шыльдачка побач на дрэве, то можна было прайсці міма магілы Льва Талстога ў пошуках вялікага шыкоўнага помніка. Паклаўшы кветкі, вяртаемся назад. Нашу сцяжыну перапаўзае змяя. Празаік з Ноўгарада хапае калаціну і кідаецца забіць змяю. А паэт з Казані, схапіўшы яго за руку, крычыць: “Не забівай! Можа, гэта сам Леў Талстой паўзе!”
05.09.2009. Зіма. Мне дваццаць. Прыехаў на выхадныя ў вёску. Мяцеліца. Бачу, праз акно да нас нехта ідзе. Госць прыйшоў з Дубраў – гэта недзе кіламетраў шэсць ад маіх Пугачоў. І госць нечаканы – паэт, настаўнік Вячаслаў Міхасёнак. Прыйшоў спецыяльна, каб пазнаёміцца. Мама хуценька накрыла на стол. І мы хораша пасядзелі – чыталі вершы, расказвалі пра сябе, спрачаліся. Нагаварыўшыся, Вячаслаў раптам прапанаваў мне завесці мяне ў сваты да сваёй нядаўняй вучаніцы, якая жыве ў Пугачах. Я доўга адмаўляўся і ледзьве адмовіўся. Развітваючыся, Вячаслаў сказаў: “Калі б я быў маладзейшы, то я сам з ёй жаніўся б!” і, уздыхнуўшы, пайшоў у мяцеліцу.
10.09.2009. Ён нарадзіўся ў 1930 годзе. У дваццаць гадоў, закахаўшыся, пачаў пісаць вершы. У дваццаць пяць жаніўся. У трыццаць у яго было ўжо трое дзяцей. Хапала клопату, але вершы пісаліся. Хацелася выдаць першую кніжку, прысвечаную жонцы. Збіраўся з кніжкай пяць гадоў, а, сабраўшыся, з рукапісам не пайшоў у выдавецтва ў Мінску, а ў час адпачынку паехаў у Маскву ў “Маладую гвардыю”. У рэдакцыі адразу запыталіся: “А дзе Вы друкаваліся?” “Пакуль што нідзе”, – адказаў малады чалавек. “Ну тады надрукуйцеся напачатку ў Мінску, а потым ужо прыязджайце да нас!” – параілі ў выдавецтве. І паэт вярнуўся дамоў. А дома праблемы – жонка закахалася ў іншага. Ледзьве не дайшло да разводу. І вершы адышлі на апошні план у жыцці. І ён вырашыў – вось пайду на пенсію і там займуся выданнем кнігі. Дажыў да пенсіі. А тут Савецкі Саюз разваліўся. Ізноў стала не да выдання кнігі. І толькі сёння паэт прыйшоў да мяне з рукапісам вершаў пра каханне. Вершы добрыя, іх можна друкаваць, але цяпер фінансавы крызіс…
