Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае.
Красавік. Вучуся ў 7 класе. У панядзелак на апошнім уроку зайшла класная кіраўніца і папярэдзіла, каб усе заўтра прыйшлі ў школу добра апранутымі і падрыхтаванымі – з Валожына прыедзе праверка, і хто атрымае двойку, таго выганяць са школы. Вярнуўшыся дамоў, а я моцна напалохаўся будучай праверкі і, прыкінуўшы, што мяне за двойку могуць выгнаць са школы, вырашыў заўтра не хадзіць на заняткі. А каб не пайсці вучыцца, надумаў захварэць. І пайшоў я ў Гаік да сажалкі, на якой яшчэ цалкам не растаў лёд. Разуўшыся, зайшоў у ледзяную ваду. Стаяў, пакуль ад холаду не пачало мяне калаціць. Вярнуўся дамоў прамерзлы да касцей. Залез на печ, дзе сябе адчуў хворым. Пачаў кашляць. Мама, пачуўшы мой кашаль, захвалявалася: “Ну што там? Захварэў?” – “Захварэў…” – прамармытаў я. “Заўтра сядзі дома!” – сказала мама. І назаўтра я не пайшоў у школу. Аднак не захварэў, а з Валожына праверка не прыехала…
03.02.2011. Дзень пашыраецца, як трэшчына ў чорным лёдзе…
15.11.2011. Дзень карацее, нібыта светлая палонка на рацэ часу зацягваецца чорным лёдам…
11.12.2014. На працы. Гляджу з акна, як па лёдзе з аднаго берага Свіслачы на другі пераходзяць хлапчукі. Адзін з іх – я…
07.05.2015. Упершыню на чэмпіянаце свету па хакеі наша зборная перамагла амерыканцаў з лікам 5:2. На нашым лёдзе свята…
29.03.2016. Другі дзень на азярыне, што ў нас на Мухлі, сядзяць на лёдзе чайкі. Іх недзе каля сотні. Час ад часу яны ўзлятаюць над лёдам і крычаць, нібыта гукаюць вясну для азярыны…
12.10.2016. Холадна дома. Холадна на вуліцы. Холадна на працы. Холадна. Пра холад усе гавораць, і амаль усе яго не любяць. Ты няспешна п’еш гарачую гарбату. Напачатку апякаеш вусны, а самая апошняя кропля амаль халодная. І рукі ў цябе халодныя, як ледзяныя. І толькі ў вачах цепліцца святло, як у небе, дзе жыве сонца, якое схавалася ад нас, каб мы пасумавалі па ім. Аднак мы не сумуем, бо нам холадна на працы, на вуліцы і дома. Мы хочам цяпла. І ўсё ж дома цяплей, чым на працы і на вуліцы. Ты няспешна п’еш гарбату. Напачатку апякаеш вусны, а самая апошняя кропля цёплая, як успамін пра нядаўняе лета…
01.11.2016. Хварэю. Ноч была бясконцай. Увесь час мне было то горача-горача, то холадна, як на лёдзе. І я то спаў, то не. Міёна на кухні за зачыненымі дзвярамі ўздыхала, як чалавек…
11.11.2016. Лёд пад нагамі, як лапікі неба, што сталі лёдам. І ты ідзеш па лёдзе, як па небе. І баішся ўпасці…
11.12.2016. Азярына пакрылася лёдам. Азярыну засыпала снегам. І ты ідзеш па ёй, як па заснежанай зямлі, ведаючы, што пад табой глыбокая вада. Па тваіх слядах заўтра яшчэ нехта пройдзе. Потым яшчэ і яшчэ. І твае сляды згубяцца ў сцяжыне, пад якой вада, пра якую не ўсе будуць ведаць. І прыйдзе вясна. І растане снег на лёдзе. Апошняй знікне пратаптаная сцяжына. І ты будзеш глядзець на ваду, як на неба, у якім знікла сцяжына, па якой ты ішоў з дому і вяртаўся, па якой ішлі людзі і вярталіся. А неба будзе чыстым, як вада азярыны, і будзе плыць сонца, як клубок, у якім склубіліся мільёны і мільёны светлых сцяжын…
13.12.2016. Зімовы вечар. У гмаху, які ўвесь у шкле, як у лёдзе, адлюстроўваецца зорнае неба. І сам гмах, здаецца, ляціць да зорак. І ты глядзіш на гэты халодны гмах, як на ледзяны слуп, у якім цепліцца разумнае жыццё.
02.01.2017. На Мухлі азярына, зацягнутая лёдам, як сцэна, на якой на Новы год можна было паглядзець балет “Лебядзінае возера” ў выкананні чаек, што сюды прыляталі. Я ішоў на балет, але спазніўся. Па азярыне хадзілі сабакі і нюхалі сляды птушак, а па берагах стаялі сабачнікі, задаволеныя сабой і сабакамі. Над Мухляй роспачна ляталі чайкі, якім не далі да канца выканаць “Лебядзінае возера”. І ўжо другі дзень я час ад часу паглядаю на азярыну, як на сцэну, на якой ляжаць некалькі рудых пластыкавых пляшак, якія, магчыма, былі букетамі, калі чайкі пасля балета ўзляталі над Мухляй…
05.01.2017. Мароз недзе пад 20 градусаў. Нязвыкла. Раней (у дзяцінстве) бывалі маразы нярэдка і за 30. І я ўсё роўна пасля школы ішоў у Гаік або на Юстынаву гару катацца на санках. Часцей за ўсё быў адзін, але катаўся так, нібыта са мной было чалавек дзесяць, якія ўвесь час качалі мяне ў снезе. Дамоў вяртаўся, як снегавік. Бацька маўчаў. Мама пакрыквала, баялася, каб не захварэў. Брат з сястрой глядзелі на мяне з зайздрасцю. Я скідаў абледзянелую вопратку, пераапранаўся ў сухое і садзіўся да печкі, у якой кіпела полымя. Было хораша! І здавалася, што так будзе вечна. І сённяшні мароз – гэта не мароз, гэта задавальненне, гэта напамін пра тыя часы, калі ў роднай хаце ў печцы кіпеў агонь і ўсе былі дома…
03.02.2017. На працы ў выдавецтве. Зазвінеў тэлефон. Падымаю слухаўку:
– Вас турбуе Пчолка!
– Добры дзень!
– А ў нас яшчэ раніца. Хачу прапанаваць кніжку.
– Якую?
– Сама не ведаю. Я тут па дзіцячай лініі працую…
– І што?
– У мяне дзве назвы “Сабакі на лёдзе” і “Чырвоныя пацеркі”. Выбірайце!
– А якую назву Вы прапануеце? Вы ж аўтар.
– Добра. Падумаю. Чакайце. Я Вам праз паўгода патэлефаную.
20.02.2017. Некалькі разоў гэтай зімой, калі глядзеў з выдавецкага акна, што на дзявятым паверсе, бачыў не заснежаную Нямігу і дзяцей на лёдзе, а карціну Брэйгеля “Паляўнічыя на снезе”.
19.06.2017. Ідучы з працы да ліфта, заглядзеўся на дзяўчыну і прыціснуў сам сабе дзвярамі на левай руцэ ўказальны палец. Пакуль спускаўся на ліфце на першы паверх, палец спух і счарнеў. Хвілін пятнаццаць трываў боль, а потым зайшоў у краму і палец усунуў у лядоўню. Падышла бабулька, стала побач і пачала глядзець на мяне, нібыта я сабраўся ўкрасці замарожаную гародніну і ніяк не адважуся, а ёй захацелася мне дапамагчы гэта здзейсніць. Хвілін пяць мы пераглядаліся і я, адчуўшы, што мой палец заледзянеў, пакінуў пакет з гароднінай і пайшоў на выхад. Старая пайшла за мной услед. І я ўцёк з крамы. На вуліцы было горача, і мой палец, пакуль я ішоў дадому, адтаў. Цяпер ён гнецца, але баліць, напамінаючы мне, што не трэба жанатаму чалавеку, хоць ён і паэт, заглядацца на маладых дзяўчат.
ЛЁД
Сажалка зацягнутая лёдам –
Вялікае люстэрка
У белым палацы зімы,
Дзе жыве снежная каралева.
Сажалка зацягнутая лёдам –
Узлётная паласа
Для вятроў і завірух.
Сажалка зацягнутая лёдам –
Зашклёнае акно
У царстве Вадзянога,
Замерзлае неба,
У якім патухла сонца,
І толькі сузор’е рыб
Час ад часу паблісквае
У сцюдзёнай глыбіні.
І я, ідучы па лёдзе,
Адчуваю сябе Хрыстом,
Які ішоў па вадзе,
Як і па зямлі.
24.09.2017. Вецер. Іржавае лісце каштанаў слізгае па асфальце, як па чорным лёдзе. Хочацца разбегчыся, пакуль няма машын, і самому праехацца на нагах…
08.02.2018. На Свіслачы на лёдзе ў адным месцы некалькі соцень чаек. І ўсё падлятаюць і падлятаюць новыя. Сядзяць моўчкі, нібыта чакаюць нейкага важнага паведамлення…
05.02.2018. У Амстэрдаме замерзлі каналы. На лёдзе, у якім месцамі адлюстроўваюцца чырвоныя ліхтары, можна катацца на каньках. І ты ідзеш па лёдзе, і ён пад табою холадна парыпвае, як ложак, дзе ты спіш…
17.03.2018. Марозная раніца. З Міёнай іду па Мухлі. Калюгі за ноч зледзянелі і цяпер блішчаць, як зашклёныя вокны, праз якія ўчора дыхала вясна. Снег, як белы шыфер, патрэсквае пад нагамі. Навокал нікога. Субота. Яшчэ можна спаць, і людзі спяць. Час ад часу паглядаю ў неба. У мінулым годзе ў гэтыя сакавіцкія дні вярталіся дадому гусі і журавы. Цяпер ціха ў небе і на зямлі. Ціха і ў маёй душы. Ціха, але не мёртва…
18.11.2018. На Мухлі азярына зацягнулася лёдам, нібыта занавесілася бясколернай гардзінай, за якой дагараюць апошнія свечкі апалага ў ваду лісця…
22.03.2019. На Мухлі на азярыне палавіна лёду растала. Цяпер на вадзе плаваюць качкі, а па лёдзе ходзяць чайкі. Вакол азярыны на лаўках сядзяць старыя і грэюцца на сонцы. Пасядзеў бы і я, але месцы ўсе занятыя, і я не адзін, я з Міёнай. “Які ў вас харошы сабачка!” – кажа старая. Міёна гаўкае, і старая перастае ўсміхацца. Над азярынай узлятае чайка, і ўсе пачынаюць глядзець на яе. У гэты момант я з Міёнай адыходжуся ад лёду, і мы спяшаемся па сцяжыне да соснаў, з якіх чуюцца сарочыны галасы. Мяне сарокі мала цікавяць. Я гляджу ў сіняе неба. У ім, як па сіняй траве, плыве аблачынка. Ні журавы, ні гусі сёння над Мухляй не праляталі.
13.02.2021. Дзве мінулыя раніцы былі вельмі завейнымі і марознымі. Нягледзячы на гэта, а шостай з Міёнай выходзіў на Мухлю. Вецер быў з Балтыйскага мора. Узгадалася Паланга і Вужканава, дзе мы з Людмілай і Максімам летам 2013 года жылі ў літоўца Віктара. Памятаю, як у час навальніцы гудзела мора, нібыта там сабраліся адначасова ўзлятаць сотні самалётаў. Я тады пацікавіўся ў Віктара, як ім тут зімой жывецца. Думаў, што гаспадар катэджа будзе скардзіцца, а ён толькі ўсміхнуўся і прызнаўся, што ён – марак і нічога не баіцца. Казаў, што часта зімой увесь бераг і дрэвы на ім абледзянелыя, а ў лёдзе свеціцца, як вуголле, бурштын.
15.01.2022. Вечар. Марозу няма. З Міёнай на Мухлі гуляем вакол азярыны. Нідзе нікога. І мне хочацца пахадзіць па лёдзе і паслухаць ягоны трэск пад нагамі. Баюся праваліцца. І думаю, што, калі правалюся, дык Міёна выцягне з вады. І, зрабіўшы вакол азярыны круг, болей не іду, каб не спакусіцца ступіць на лёд.
01.02.2022. Пад сонцам на Свіслачы палова вады вызвалілася з-пад лёду. Чайкі сядзяць на заснежаным лёдзе, як на пляжы з белым пяском…
23.01.2023. Зіма. На рэчцы няма лёду. Вада цёмная, як ноч. І ты глядзіш на ваду, як на неба, у якім ёсць зоркі, але яшчэ не час ім загарэцца…
25.02.2023. Субота. На вуліцы цёпла, і снег ідзе. Месцамі адразу растае, а месцамі хавае лёд, на якім я раніцай паваліўся і пабіў руку. Нешта часта падаю. Боты знасіліся. Ім ужо шэсць гадоў. Наш Максім, служачы ў Пінскім пагранічным атрадзе, па мяжы ў іх хадзіў. Падэшвы сцерліся да лысін.
18.03.2023. Калі ёсць магчымасць выспацца, тады не спіцца. І ў гэту суботу я не выспаўся. З Міёнай пагулялі на Мухлі. Балота за ноч прыхапілася лёдам. Днём жа ўсё растала і зноў было не прайсці па сабачых сцежках. Прыязджаў Максім. На кніжнай выставе будзе ўдзельнічаць як дызайнер у прэзентацыі кніжкі, якую падрыхтавалі да друку. Рыхтуецца да здачы другога аспірантскага экзамену. Заходзіў у майстэрню да земляка Алеся Квяткоўскага. Адгуляў ён свае нейкія святы і цяпер зноў хоча маляваць, але не ведае, што. Стаяць тры палатны, загрунтаваныя белай фарбай. Тэлефанавала Тамара Бярэзіна з Маладзечна. Дзякавала за кніжку “Заўтра была адліга-3”. Чытае. Вечарам тэлефанаваў Міхась Казлоўскі. Паразмаўлялі пра літаратурнае жыццё-быццё.
14.10.2023. Субота. Цёпла. Днём 20, і раніцай было за 10. Праўда, напачатку дня ішоў дождж, а потым неба распагодзілася і стала чыстым, як першы лёд на азярыне. А сонца мядовае. Слепіць і крыху грэе.
БАЛАДА ЗАМЕРЗЛАЙ РЭЧКІ
Бурлівая рэчка замерзла, і б’ецца-трапечацца рыба аб лёд,
Нібыта аб шыбу з пажоўклай паперы з дзяцінства майго самалёт.
А я пасівелы па беразе белым, нібы па аблоках, іду,
І белая чайка ў нябёсах, нібыта за шыбай, крычыць пра бяду,
Бо рэчка замерзла, нібыта спыніўся нам Богам адведзены час,
І сонца патухла, і хутка на свеце халодным не будзе і нас,
І толькі маўклівая рыба ўсё будзе тут біцца і біцца аб лёд,
Нібыта аб шыбу з паперы пажоўклай з дзяцінства майго самалёт,
Нібыта агеньчык у полі, спалоханы ветрам у ціхай начы,
Нібыта ў душы маёй сумнай любімыя мною мае Пугачы
Заўсёды свяціцца ўва мне будуць светла, пакуль я на свеце жыву,
Пакуль не забыўся сцяжыну ў старую, як дзедава хата, царкву,
Хоць плыткая рэчка замерзла і б’ецца-трапечацца рыба аб лёд,
Нібыта аб шыбу з пажоўклай паперы з дзяцінства майго самалёт.
