Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
03.09.2009. Здаецца, была пятніца. Вечарэла. Я з Людмілай глядзеў тэлевізар і размаўляў пра шаснаццацігадовага сына Максіма, які дзесяць дзён жыў у манастыры з дзецьмі святароў і шчырых вернікаў. Да прыезду нашага сына там усё было так, як і павінна быць у манастыры. Са з’яўленнем Максіма ўсе дзяўчаты паўлюбляліся ў яго, і цяпер кожны дзень нехта з іх яму тэлефануе. І ў самы разгар размовы пра сына зазвінеў далькажык.
Тэлефанавала дзяўчына, якая толькі што паступіла на філфак і якая даўно захапляецца маёй творчасцю. Пачуўшы гэта, я тут жа выйшаў у іншы пакой. Дзяўчына, коратка расказаўшы пра тое, што яна зняла кватэру і заплаціла за яе, але трапіла да алкаголікаў і ледзь збегла адтуль, запыталася: “Можна пажыць у Вас?” Я разгублена прамовіў: “Дзе?”, бо ў гэты час мая Людміла пацікавілася: “Хто там тэлефануе?” Я жонцы нічога не адказаў, а незнаёмка сказала: “Ну, там, дзе Вы жывяце…” – “Ну, я жанаты… (Людміла з іншага пакоя працягвала цікавіцца: “Хто там тэлефануе?”) Гэта па-першае. Па-другое, у мяне дзеці, ды і маці цяпер жыве з намі. Так што я сам у нялепшых умовах…” Больш нічога я не паспеў сказаць, бо філфакаўка перарвала размову. На пытанне жонкі “Хто ж там тэлефанаваў?” я адказаў коратка: “Ай! Не зразумеў!”, і Людміла пакінула мяне ў спакоі. Я ж задумаўся: “Бедная дзяўчына толькі прыехала ў вялікі горад, а яе тут жа абабралі! Ну й народ у нас! Ды й я не паспеў ёй нічога добрага сказаць…”
У панядзелак, прыйшоўшы на працу, я расказаў пра гісторыю з філфакаўкай знаёмаму пісьменніку. Той падзівіўся з паводзін дзяўчыны і пасмяяўся нада мной: “Глядзі, Шніп! Яна яшчэ да цябе дахаты прыйдзе з дзіцем і скажа, што гэта ад цябе!” І ўсе дні з мінулай пятніцы па сённяшні дзень я хадзіў з філфакаўкай у галаве: “Як яна там, бедалага? Відаць, недзе сядзіць на вакзале і плача…” Два дні назад нават хацеў патэлефанаваць ёй, але ў далькажыку нумар тэлефона не захаваўся. І тут сёння разгортваю свежы нумар маладзёжнай газеты, і пад рубрыкай “Розыгрыш” чытаю: “Як пасяліцца ў любімага пісьменніка?”, дзе апісваецца, як супрацоўнікі газеты разыгралі чатырох сваіх любімых пісьменнікаў, у тым ліку і мяне.
09.09.2009. Бацькоўскі сход у гімназіі-каледжы мастацтваў. Усе ў зале сядзяць, як мышы пад венікам. Як заўсёды, дырэктарка робіць устаноўку, якімі павінны быць дзеці на працягу навучальнага года. І напрыканцы выступлення просіць, каб такога не было, як яна некалькі дзён сама бачыла, як дзевяцікласніца, спыніўшыся ў 50 метрах ад гімназіі-каледжа мастацтваў, зняла з сябе доўгую спадніцу і засталася ў міні, у якой і прыйшла на вучобу. І тут жа пасля двухгадзіннага маўчання зала ажыла – усе рассмяяліся, як дзеці.
15.09.2009. Сёння свята – Дзень бібліятэк. Насустракаўся з чытачамі, навыступаўся! Слухалі, дзякавалі. На апошняй сустрэчы да мяне падыйшоў мужчына пенсійнага ўзросу: “Я – доктар! Можна мне сказаць Вам пару слоў?” Я насцярожыўся: зараз, відаць, скажа, што я невылечна хворы і мне засталося жыць пару дзён! Доктар, паглядзеўшы мне ў вочы, сказаў: “Я пішу вершы!” і пачаў чытаць урывак з паэмы пра выхаванне дзяцей.
03.09.2010. У праграме Маскоўскай кніжнай выставы было запланавана і наведванне беларускімі пісьменнікамі літінстытута. У патрэбны спіс я не трапіў і, едучы ў Маскву, планаваў знайсці час, каб самому пахадзіць па калідорах і аўдыторыях, дзе вучыўся. А тут раптам у першы дзень прыезду вечарам падыходзіць да мяне Сяргей Трахімёнак і кажа: “Паехалі заўтра ў літінстытут!” – “Мяне ж у спіску няма!” – “Ну і што! Ты ж там вучыўся! Паехалі!” – “А хто з намі будзе яшчэ?” – “Нікога! Астнія хочуць выступаць на выставе. Няхай выступаюць, а мы з табой з’ездзім!” Доўга не думаючы, я даў згоду. Назаўтра ранкам па нас прыйшла машына з беларускай амбасады. Шафёр не ведаў дарогі да літінстытута, і мне давялося яму расказваць, як ехаць.
Прыехалі без спазнення. Нас сустрэў паэт Валянцін Сарокін, які працаваў у літінстытуце яшчэ тады, калі я вучыўся. Канферэнц-зала была поўная. Цяпер на пісьменнікаў вучацца каля тысячы чалавек. У зале былі дзве студэнткі з Беларусі – адна з Віцебска, а другая з Брэста. Іхніх прозвішчаў з вершамі я ў нашым друку не сустракаў. Кінулася ў вочы, што раней выкладчыкі выглядалі гаспадарамі, і студэнты іх пабойваліся, а цяпер выкладчыкі нейкія няўпэўненыя, а студэнты паводзяць сябе па-гаспадарску. Магчыма таму, што амаль палова вучыцца за свой кошт…
Ідучы па калідоры літінстытута, адчуў сябе студэнтам, які, у свой час не давучыўшыся да канца, раптам праз дваццаць гадоў успомніў, што яму засталося толькі здаць залік па літаратуры, і ён атрымае чырвоны дыплом…
07.09.2010. Вярнуўся з мастацкай школы, дзе быў на бацькоўскім сходзе. Калі дырэктар гаварыла пра мабільныя тэлефоны, якія нельга насіць у школу, бо іх могуць скрасці, я замест слова “мабільныя” пачуў “магільныя”. Потым класная кіраўніца доўга гаварыла пра падрыхтоўку выпускнога вечара. Ад яе замест “выпускнога вечара” я пачуў “выпускны вецер”. Але я не глухі…
01.09.2011. Ідучы на працу і гледзячы на школьнікаў, у якіх пачаўся новы навучальны год, адчуў сябе шчаслівым. Нашы Вераніка і Максім – студэнты…
Каля школы, пазнаўшы здалёку сваіх аднакласніц, хлопец радасна пабег да іх. Дзяўчаты тут жа заўсміхаліся і былі, напэўна, гатовыя да абдымкаў, але хлопец, падбегшы да аднакласніц, разгублена спыніўся, убачыўшы, што за лета сяброўкі амаль на цэлую галаву сталі вышэйшымі за яго…
12.09.2011. Вечарэе. Чайкі над Свіслаччу, як вялікія белыя мухі над чорным восеньскім мёдам…
Едучы на аўтобусе з працы па праспекце Пераможцаў, убачыў Расціслава Янкоўскага. Народны артыст у рудой скуранцы, з кіёчкам у правай руцэ, пакульгваючы на левую нагу, з голай сівой галавой і ў чорных акулярах няспешна, час ад часу спыняючыся, ішоў сярод амаль бягучых людзей. Ішоў прыгожа, як кот Базіліа, у якога ў левай кішані ляжалі пяць залатых манет ад Бураціны…
05.09.2013. Лета. Цеплыня. Басанож іду па сцяжынцы. І нішто мяне яшчэ не хвалюе, акрамя каменьчыкаў, якія колюцца…
08.09.2013. Сёння майму бацьку было б 82. Гадоў трыццаць ён прапрацаваў у калгасе пастухом. Увесь час быў з канём, як і трэба было. І не ведаў бацька, што па амерыканскіх мерках ён быў каўбоем…
У 1986 годзе ў гэты дзень Людміла Рублеўская, пражыўшы тыдзень у інтэрнаце Літінстытута на чацвёртым паверсе, паднялася з сяброўкай на сёмы, дзе мы і пазнаёміліся…
14.09.2013. Сабраўся ў вёску бульбоўнік касіць, але ранішні восеньскі дождж змыў мой план, як пажоўклы ліст бульбоўніку з баразны…
13.09.2014. Некалькі дзён таму фотамайстра Юрый Іваноў запрасіў на сённяшні дзень у Мінскую ратушу на ўрачыстую перадачу сваёй фотакарціны “Лятучка. 1987 год” у музей сталіцы. З Людмілай выйшлі зараней, каб прагуляцца па святочных вуліцах. Зайшлі ў кнігарню “Цэнтральная”. Потым няспешна пайшлі да ратушы. Паслухалі выступленні аркестра, народных хораў. Зайшлі ў ратушу і адразу трапілі на выставу Юрыя Каралевіча “Рэмінісцэнцыя”, на якой прадстаўлены жывапісныя партрэты гістарычных дзеячаў Беларусі. З мастаком я пазнаёміўся сёлета ў Вязынцы пад час свята паэзіі. Усяго на выставе прадстаўлены пятнаццаць партрэтаў. У асноўным гэта самыя значныя асобы Вялікага княства Літоўскага: вялікія князі Гедымін, Альгерд, Кейстут, Вітаўт, Ягайла, прадстаўнікі дынастыі Радзівілаў. Карціны ўражваюць. Яны надаюць ратушы значнасць. На імпрэзу да Юрыя Іванова прыйшлі народныя артысты Ігар Лучанок і Эдуард Зарыцкі, народны мастак Іван Міско і яшчэ шмат вядомых людзей. Вёў імпрэзу кінарэжысёр Аляксандр Карпаў-малодшы. На перадачы фотакарціны музею Мінска прысутнічала і гераіня самога здымка, якому ўжо дваццаць сем гадоў. Жанчына па сённяшні дзень працуе на камвольным камбінаце. З прыемнасцю паслухалі песні з рэпертуару мулявінскіх “Песняроў” у выкананні Анатоля Кашапарава. Іван Міско ў перапынках паміж выступленнямі сяброў Юрыя Іванова фатаграфаваў Эдуарда Зарыцкага. Відаць, збіраецца рабіць скульптурны партрэт кампазітара. Даючы слова Эдуарду Барысавічу, Юрый Іваноў на нейкі момант забыўся ягонае прозвішча, і кампазітар тут жа падсказаў: “Моцарт!” Ігар Лучанок некалькі разоў падыходзіў да мікрафона. На жаль, нічога не сыграў і не праспяваў. Архітэктар, кіраўнік творчага калектыву Анатоль Шабалін, якім была створана “Мінск-арэна”, узгадваючы, як у маладосці разам з Анатолем Кашапаравым два гады спяваў у рэстаране гасцініцы “Юбілейная”, сказаў: “А цяпер Анатоль амерыканец!” “Не! Беларус!” – у адказ выгукнуў Кашапараў. Выступіў і я. Пачытаў вершы. Пасля імпрэзы ўсе фатаграфаваліся, абменьваліся думкамі пра свята. А мы з Людмілай, крыху пабыўшы сярод бамонду, пайшлі ў “Планету Сушы”…
01.09.2015. На кухні на стале і пад сталом рассыпаны алоўкі, як каляровыя макароны…
Вечарам перад сном, гледзячы на партрэты бацькоў, прыдумаў радкі:
Тата і мама глядзяць на мяне
З рамак партрэтных на шэрай сцяне.
Тата і мама – іконы мае.
Вас мне жывых, як святла, не стае
Тут на зямлі, дзе заўсёды святло
Нават у тым, што ў нябыт адышло…
05.09.2015. Больш за месяц таму ў Пугачах на свяце вёскі мы з Людмілай даведаліся, што нас запросяць на святкаванне 550-годдзя Ракава. Апошнія два тыдні я кожны дзень, дастаючы з паштовай скрынкі газеты, спадзяваўся, што атрымаю запрашэнні. І яны прыйшлі сёння ў дзве гадзіны дня, і нам стала вядома, што свята ў Ракаве ўжо ў самым разгары. Гэта наша пошта!.. Сумна. Нават ні кроплі не суцяшаюць радкі з майго верша, што змешчаны на запрашэнні:
Што нам Парыж далёкі,
што нам Кракаў
І Амстэрдам, і Лондан той сівы! –
Мы маем гонар свой, мы маем Ракаў,
Дзе ўсе святлом касцёла і царквы
Асветлены і вечнасці слугуюць,
Ствараюць слову роднаму прасцяг,
І словы тут з анёламі сябруюць,
І не губляюцца ў сівых вяках…
06.09.2015. Ад выдавецтва ездзіў у Шчучын на святкаванне Дня беларускага пісьменства. Дамоў прывёз два падарункі – Рычард Бялячыц падпісаў новую кнігу “Споведзь накцюрна”, паэтка Алена Руж падарыла святочны нумар газеты “Слонімскі веснік”. З усяго, што чуў са сцэн, найбольш запомнілася выступленне рускага пісьменніка з Масквы Георгія Прахіна, які сказаў: “Беражыце сваю мову! Без мовы ў вас не будзе краіны! Без мовы не будзе нацыі, не будзе народа. Беражыце сваю мову!”
16.09.2015. Вяртаюся з працы. Следам вецер гоніць рудое лісце каштанаў, як попел недагарэлых рукапісаў, якія паліць верасень…
06.09.2016. Раніцай а шостай з Міёнай шпацыравалі па Мухлі. Раса была халодная, як ледзяная. Яе холад адчуваўся праз чаравікі. “І як гэта ў дзяцінстве я хадзіў па ёй басанож?” – думаў я і хутка адшукаў адказ: “Тады раса была жывая, і бацькі былі жывыя…”
05.09.2017. Ноччу да шкла на машыне прычапіўся жоўты бярозавы ліст, і цяпер вандруе па мокрым горадзе, як кропелька сонца…
06.09.2017. Пасля шостага класа ў час летніх вакацый я вырашыў выкапаць зямлянку, каб у ёй пісаць вершы. Першую выкапаў за дзень на ўзмежку нашых сотак, дзе бацька кожнае лета касіў карове траву. Добрую зямлянку выкапаў. Бацька ўбачыў, накрычаў і засыпаў маё жытло. Пасля гэтага я выкапаў зямлянку за нашым плотам каля дарогі. Убачылі суседзі і засыпалі. Тады я пайшоў у Гаік, што непадалёку ад нашай хаты. Зямля трапілася вельмі цвёрдай. Капаў тыдні два. Кінуў. І яшчэ пару зямлянак не дакапаў да канца, пакуль не адшукаў у Гаіку мякчэйшае месца. Выкапаў. Нават адзін дзень пасядзеў у зямлянцы з газніцай і напісаў верш. Ноччу ішоў дождж, і мая зямлянка напоўнілася вадой. Тады я вырашыў ісці на Юстынаву гару. Там пясок. Выкапаў. Напісаў пару вершаў. Прыйшоў пісаць новы верш. А на месцы зямлянкі насыпаны груд пяску. Ад людзей даведаўся, што ў калгаснай радоўцы аб’елася нейкая карова і лопнула. І яе закапалі ў маёй зямлянцы. Пасля гэтага я вырашыў болей не капаць сабе жытла.
07.09.2017. Пасля дажджу ў небе мокрыя зоркі. Яны цяжкія ад вільгаці, і здаецца, што падзьмі вецер, дык зоркі пазрываюцца і пападаюць на зямлю. І ўжо адна ўпала. Да зямлі не даляцела. Яе на ляту злавіла нейкая птушка. Спадзяюся, што салавей, які будзе спяваць аж да самай раніцы ў нашым садзе… Гэта было летам. А цяпер восень. І ў небе зорак не бачна. Можа, яны ўсе пападалі на зямлю?
09.09.2017. Прачнуўся сярод ночы, бо ў сне пачуў: “Ляціць пчолка. Язык, як іголка!”
10.09.2017. Мне здаецца, што шчаслівыя людзі не задаюцца пытаннем: “Што такое шчасце?” Праўда, гэта я па сабе мяркую, бо лічу сябе шчаслівым чалавекам. Самае галоўнае шчасце, якое нам далі нашы бацькі, – нарадзіцца і жыць. І мы жывём. І нават усе непрыемнасці, якія здараліся і здараюцца ў жыцці, не перашкаджаюць мне адчуваць шчасце. Аднак, як пісаў Якуб Колас: “Шчасце можа быць поўным толькі тады, калі ўсе вакол цябе адчуваюць сябе шчаслівымі”.
І ўсё ж для некага шчасця не бывае без матэрыяльнага дастатку. Аднак заўсёды былі, ёсць і будуць людзі, якія шчаслівыя толькі ад таго, што яны нарадзіліся Тут, у Беларусі. На зямлі сваіх продкаў. На зямлі, якая мае сваю шматвяковую гісторыю, сваю мову і культуру. І ў нас былі і ёсць свае рыцары і дамы. І кожны, хто ведае гісторыю свайго роду, той мае шчасце ганарыцца тым, што ён ведае, кім былі яго продкі. А продкі здраднікамі не былі. У здраднікаў нашчадкаў не бывае. І наша агульнае беларускае шчасце складаецца са шчасцяў кожнага, хто жыве тут і лічыць сябе шчаслівым. А нас мільёны. І трэба верыць, што ўсё будзе добра і заўтра, і праз год, і праз сто. Галоўнае – любіць усё роднае, што нам засталося ў спадчыну. Без любові шчасця не бывае.
