Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
29.04.2012. Ноччу ў двары каля дома, дзе жыве бацька, зацвілі слівы і вішні. Адламаўшы белую ад квецені галінку, я прынёс яе бацьку. Цяпер і ў бацькі ў кватэры вясна…
04.07.2014. З сябрамі ездзілі ў вёску. Грады травой не зараслі. Смародзіна – чорная, парэчкі – чырвоныя, агрэст – зялёны. На вуліцы толькі дзеці і куры. Зрэдку праедзе машына, а так ціха, як перад буранам, а дакладней – перад жнівом. Вяртаючыся ў Мінск, заехалі на Ракаўскія могілкі да бацькоў. Некаторыя магілы зараслі высокай травой, і цяпер крыжы стаяць, як у зялёным полымі інквізіцыі…
03.08.2014. У нашым садзе чарнасліву не было, і я да школы не ведаў, што ёсць такія слівы. Ідучы ў першы клас па дарозе паўз чужы сад, заўважыў каля плота маладое дрэўца з незвычайнымі пладамі. Некалькі дзён спыняўся каля сада, але не асмельваўся сарваць сліву, каб пакаштаваць. І калі сарваў сліву, тут жа з’явіўся гаспадар, які мяне так адчытаў, што я пасля некалькі гадоў баяўся блізка хадзіць каля ягонага сада. З таго часу ў мяне з’явілася мара, каб у нашым садзе рос чарнасліў. На жаль, мая мара так і засталася марай. І сёння, купіўшы кілаграм чарнасліву, я ўзгадаў сад, у якім рос чарнасліў, і дзядзьку, які яго сцярог ад вясковых дзяцей. І сёння няма ні таго дзядзькі, ні таго саду…
01.04.2015. Некалькі дзён таму задаволена падумаў: “Сёлета перазімаваў не хварэючы…” І вось ужо трэці дзень лячуся. Распачаў слоік маліны, якую ў мінулым годзе нам падарылі. П’ю малінавую гарбату і ўспамінаю леташнія вандроўкі…
28.11.2015. З сястрой Валяй і яе мужам Віцем ездзіў у Пугачы…
На вуліцы на прыпынку станцыі метро “Магілёўская” чакаў амаль паўгадзіны, пакуль швагер падбярэ мяне на машыне. Змерз і засумаваў. За хвілін пяць да прыезду Віці патэлефанавала дачка і паведаміла, што да нас прыйшоў чалавек з Мінскага водаканала і памяняў лічыльнік на ваду, і ён пытаецца, чаму ў нас нулявыя паказчыкі на старым прыборы. “Нулявыя, таму што пазаўчора, калі быў дома наш Максім, прыходзіў чалавек з водаканала і памяняў лічыльнік!” – адказаў я і засмяяўся, уявіўшы, што яшчэ праз дзень прыйдзе нехта з водаканала і пры Людміле памяняе лічыльнік, а потым яшчэ ў чацвёрты раз памяняюць і пры мне…
Заехаліся да бацькоў на Ракаўскія могілкі. Усё прысыпана снегам. Светла. А тут і сонца засвяціла. На помніку пачала раставаць шэрань. Сястра, убачыўшы, як з помніка капае вада, сказала: “Плачуць нашы бацькі…”
На палях праз снег тырчаць зялёныя стрэлкі азімых. Ад іх цёпла вачам і душы…
На буслянцы лапік снегу, як ліст пакінуты бусламі…
У вёсцы ціха. Нідзе не бачна ні варон, ні галубоў, ні вераб’ёў. Пару вяскоўцаў прайшло міма нашай хаты. Жыццё не спынілася…
У хаце яшчэ не холадна. Завёў гадзіннік. Яшчэ больш пацяплела. Уключыў радыё. Хата наогул ажыла. Падалося, што бацькі на працы і праз нейкі час, убачыўшы, што каля хаты стаіць машына, вернуцца дадому…
На кухні ўцяплілі ваду. Схадзілі да дзядзькі Шуры і цёткі Дзіны. Падзяліліся навінамі. Добра, што ў вёсцы яшчэ жывуць родныя…
На чарнаплоднай рабіне прыхопленыя марозам ягадныя гронкі, як патухлыя сузор’і нашага саду… Адзінокі яблык прымерз да травы. Бяру, і здаецца, што трава не хоча яго мне аддаваць…
Непадалёк нашай хаты сажалка зацягнута лёдам. Нясмела ступаю на лёд. Ён патрэсквае, але трымае. І мы з Віцем пакаталіся, як у дзяцінстве…
Вярнуўся з роднай вёскі. Адчуванне, што нібыта пабыў у цэнтры белага свету…
02.07.2016. З сястрой Валяй і яе мужам Віцем і дачкой Надзяй ездзіў у Пугачы. Людміла паехала ў Пінск да Максіма. Сёння наш сын ужо сорак пяць дзён, як памежнік…
Амаль паспелі смародзіна, парэчкі і вішні. Паспрабаваў. Яшчэ кіславатыя. У траву нападала няспелага белага наліву. Амаль усё так, як было пры бацьках…
На градусніку ў цяні 34. І не патрэбен нам бераг турэцкі, і Афрыка нам не патрэбна…
Над вёскай праляцеў бусел, нібыта хацеў даведацца: хто тут працуе, а хто загарае.
- * *
Не з кожнай кветкі будзе
яблык спелы
У садзе, як яго ні даглядай.
Пад зумкай квеценню ружова-белай
Сцяжына вузкая, нібы праз рай.
І ты ідзеш няспешнаю хадою
Туды, дзе сонца, як стары абраз,
Што продак твой уноч панёс
з сабою,
Але аднойчы, помнячы пра нас,
Сваіх нашчадкаў, пачапіў на неба,
Каб кожны на яго маліцца мог.
Ёсць сонца, сад, і ёсць усё,
што трэба,
У гэтым свеце, што стварыў нам Бог.
Табе ж чагосьці хочацца такога,
Што словамі ніяк не апісаць.
Сцяжына стане некалі дарогай,
Галоўнае – сцяжыну не губляць
Пад зумкай квеценню ружова-белай,
Дзе сёння ў пчол ёсць
свой пчаліны рай.
Не з кожнай кветкі будзе
яблык спелы,
А ты за кожную перажывай.
02.11.2016. Мама гадоў сорак адпрацавала даяркай. І ні разу не была ні ў адпачынку, ні на бальнічным. Няўжо не хварэла? Хварэла. Вып’е аспірыну і пайшла на працу. Вернецца з фермы, накорміць усіх і, крыху паспаўшы, зноў працаваць. Хворага бацьку, ляжачым у ложку цэлы тыдзень, не памятаю. Дзень, другі, і пайшоў. Акрамя аспірыну больш ніякіх лякарстваў у нас не было. Лячыліся малінай, гарачым малаком з мёдам, часнаком, цыбуляй. Цяпер у мяне на століку цэлая аптэчка лякарстваў. Аспірыну няма. Ёсць і мёд, і маліна, і розныя травы. П’ю не першы дзень, але пакуль мала дапамагае.
19.05.2017. У двары зацвілі каштаны, бэз, рабіна і вішні. Пахне, як у парфумернай краме. Не як у парыжскай, але не ў горшай…
29.07.2017. Гэтым летам яшчэ рыбы не лавіў. Грыбоў і ягад не збіраў. Вогнішча не паліў. У рацэ не купаўся. Кепска. Але ж дзясяткі разоў бачыў, як узыходзіць сонца над горадам і як заходзіць, як свецяць зоркі, як поўня робіцца маладзіком, а маладзік ператвараецца ў поўню. І яшчэ шмат чаго б не ўбачыў, калі б не выходзіў з дому а палове шостай раніцы і не гуляў позна вечарам па Мухлі. Някепска ўсё-такі лета праводжу, а тым больш яшчэ да восені ёсць час папаліць вогнішча. Люблю вогнішчы! Я іх у дзяцінстве нават на ганку роднай хаты распальваў. Бацькі ганялі, крычалі, страшылі, а я распальваў і глядзеў на агонь, як на сябра…
30.09.2017. На вуліцы і ў кватэры холадна. За акном рабіна. На ёй чырвоныя ягады і лістота. У такі восеньскі дзень у класе сёмым я з сябрамі лазіў па рабінах і рваў спелыя гронкі. Рабіну ў мяшках насілі ў школу. Насыпалі ў хлеў вялікую чырвоную гару. Чакалася, што з раёна прыедуць і забяруць, а дзецям заплацяць нейкія капейкі. Ніхто не прыехаў і нічога нам не заплацілі. І потым вясной некалькі дзён мы, старшакласнікі, ачышчалі хлеў ад пачарнелай рабіны.
07.01.2018. На самай справе ці толькі здаецца, што з кожным годам усё цяжэй перажываю змрочныя зімовыя дні. Вось і сёння. Нудотна на душы, і да ўсяго застудзіўся. Хварэць не хочацца. Купіў малінавага варэння. Папілі з Людмілай гарбаты. Лепей не стала. Праўда, не стала і горай. Ляжу на канапе. Гляджу на столь. Яна белая, як неба за акном. А можа, гэта і неба, а не столь, бо чаму мне холадна, нібыта ляжу на зямлі? І ўсё-такі нада мной столь, бо падышла Міёна і легла побач на падлозе. Уздыхнула, як чалавек, які ўсё разумее, што адбываецца, але не хоча гаварыць.
06.04.2018. Брату было гадоў шэсць. Сястры трынаццаць, а мне чатырнаццаць. І вось неяк летам мы пачалі прасіць у мамы, каб з намі ў лес па грыбы пайшоў Вова. Мама доўга не пагаджалася: “Згубіце малога! Тады дамоў не прыходзьце!”
Угаварылі маму. Ну і пайшлі мы ў лес па грыбы ўтраіх. Ходзім, збіраем, за братам назіраем. І тут раптам бачым, што нашага Вовы побач няма нідзе. Пачалі клікаць. Не адклікаецца. Недзе паўгадзіны з Валяй бегалі па лесе, шукаючы малога. Я быў злы, як бацька, і ў маіх руках быў дубец. Урэшце рэшт знайшлі хлапца. Ён сядзеў пад кустамі і еў ягады. Я тут жа падляцеў да брата і агрэў дубцом. Вова зароў, як рэзаны. Я аж перапалохаўся. Мы доўга суцішалі малога. Суцішылі і папрасілі, каб ён нічога маме не казаў.
Вярнуліся дадому. Бацькі ўжо хваляваліся, дзе мы прапалі. “Мы грыбы збіралі і ягады елі!” – гэты адказ задаволіў маму, а да ўсяго мы прынеслі шмат грыбоў. Потым я яшчэ некалькі дзён баяўся, што брат распавядзе бацькам, што мы яго згубілі, а да ўсяго я яго і пабіў. Брат нічога нікому не сказаў.
23.06.2018. Дзень пачаўся з дажджу. Нягледзячы на гэта, з сястрой Валяй і яе мужам Віцем паехалі ў Пугачы.
Ехалі з Мінска праз дождж. Думалі, што паглядзім, як там і што дома, і вернемся. Аднак каля Ракава дождж адстаў ад нас, і мы ў Пугачы прыехалі па сухой дарозе. На палях месцамі ўсё жоўтае. Выпаленае сонцам. Кукуруза дробная, сантыметраў дваццаць ад зямлі. Сям-там ходзяць буслы. Адзін стаяў каля дарогі, нібыта, стомлены, прасіў, каб падвезлі…
У вёсцы даўно не былі. Баяліся, што прыедзем да роднай хаты, а там трава метровая. Не. “У Пугачах больш месяца не было дажджу!” – паскардзіўся дзядзька Шура.
У хаце цёпла. Парасчыняў дзверы і акно. Завёў гадзіннік. Валя і Віця пайшлі палоць грады, а я касіць. На яблынях зліта яблыкаў. Амаль паспелі вішні, парэчкі і смародзіна. Пчол не бачна і не чуваць. Цішыня. Але не мёртвая.
З травы павыганяў белых матылёў і блакітных стракоз. Вялікая мурашка ўкусіла за нагу. Крыху пазлаваўся.
Суседка, якая пяты год бясплатна карыстаецца ладным куском нашай зямлі (садзіць бульбу і грады), падышла да Валі пагаварыць. Паскардзілася, што шмат засталося мінулагодняй бульбы. Хоць і шкада, але трэба будзе выкідаць. Магла нам прапанаваць, але не прапанавала. Відаць, выкінуць прасцей. А мы прасіць не сталі. І магчыма, калі б яна і прапанавала ўзяць мяшок бульбы, адмовіліся б.
У гэтым годзе ў траве не ўбачыў ніводнай жабы. Няма і велізарных слімакоў. І конікі не скакалі.
А пятай пайшоў дождж. Мы схаваліся ў хату. На падаконнік са страхі працякла вада. Падставілі вядро. Здаецца, што нідзе больш не працякае.
Думалі, што дождж праз якія паўгадзіны перастане. Не перастаў. Але я ўсё ж усю траву дакасіў. Збіраючыся дадому, зазірнуў у пакой, дзе спалі бацькі. Каля акна, праз якое яны глядзелі на вуліцу, чакаючы нашага прыезду, з-пад падлогі прабіліся дзве сцябліны малінніку. Як мама і тата.
Заехалі да бацькоў на Ракаўскія могілкі. Магіл паболела. І там, дзе ў мінулым годзе былі высечаны дрэвы і спалены, зноў нарасло маладых асін і кустоў. На гэты раз так густа, што ні зямлі, ні надмагільных камянёў не бачна.
27.08.2018. Чакаў лета. Планаваў паплаваць хаця б у сажалцы, палавіць рыбу і выпусціць, пазбіраць ягад і грыбоў. Нічога з гэтага не здзейсніў. І лета праляцела. І што цяпер? Шкадаваць, што ўсё было не так? Не! Не шкадую! Гэта маё не апошняе лета. І ў гэтым леце былі цудоўныя моманты. Гэта начныя навальніцы, калі здавалася, што твой дом стаў караблём. Гэта затопленыя дажджом вуліцы, якія былі падобныя на рэчкі. Гэта туман у маім двары, праз які не было бачна суседняга дома, і здавалася, што мой дом застаўся адзіным у цэлым белым свеце. Гэта вялікая-вялікая поўня над горадам, на якой сядзелі мухі. Гэта крыкі чаек над Мухляй, праз якія ўяўляў сябе жыхаром вялікага партовага горада. Гэта галубы і вароны, якіх ганяла Міёна. Гэта скошаная трава, якая не стала сенам…
20.07.2019. Зараз лета закончыцца, а я ніякіх ягад не еў. Нікога ў гэтым не віню. Так склалася. Сам вінаваты. Гляджу на неба. А яно колеру чарніц з малаком…
13.07.2020. Па адной воўчай ягадзіне нельга меркаваць пра ўсе ягады ў лесе…
27.07.2021. У нашым двары вясной цвілі вішні і слівы. Квецені было, як у райскім садзе. Прыйшоў час на плады, а пладоў і няма. І птушак не бачна, якія ў мінулым годзе ласаваліся спелымі вішнямі. І стаяць цяпер вішні і слівы, як мае няздзейсненыя мары.
ДЗІКІ АГРЭСТ
Пікі вострыя ў агрэста
Дзеля самаабароны?
Каркаюць загучна нешта
Здрады чорныя вароны.
Совы страху глуш вартуюць.
Ад мяне ў дупло ўцякаюць.
Сцежку грэю я лясную,
Да бяссонца прывыкаю.
Ці агрэст мяне прызнае?
Дабрыню сустрэў у пікі.
Дабрыні мо не хапае?
Ён для ласкі вельмі дзікі.
Ад сарок вакол пярэста,
І стаю я нездзіўлёны:
Пікі вострыя ў агрэста
Дзеля самаабароны.
09.02.1981
