Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
20.02.2010. Напрыканцы сакавіка, калі пачынаў раставаць снег, у нас за Юстынавай гарой у лагчавіне некалькі тыдняў шырокай ракой цякла вада. На школьных вакацыях часта не было чаго рабіць, і я з сябрамі з самага ранку ішоў за Юстынаву гару і пераходзіў на другі бок разводдзя, у лес. Наблукаўшыся па вясновым лесе, пачыналі вяртацца ў вёску – а перайсці ўжо ваду на тым самым месцы было немагчыма. Часам цячэнне нас збівала з ног, і мы падоўгу не маглі вылезці на бераг. І толькі вечарам, калі цячэнне замаруджвалася, дамоў вярталіся мокрыя і галодныя, і самае галоўнае – жывыя…
07.03.2011. Людзі пачалі майстраваць шпакоўні. І мне ўзгадаўся мой першы клопат пра шпакоў. Мне тады было гадоў дванаццаць. Я майстраваў шпакоўню за хлевам, каб не бачылі бацькі. Пілаваў дошкі ржавай пілой і збіваў шыфернымі цвікамі. Потым доўга валок на яблыню, якая праз ноч пад цяжарам маёй шпакоўні (велічынёй з сабачую будку) сагнулася, і, не дачакаўшыся шпакоў, шпакоўня ўпала і разбілася, а вечарам была спалена ў печцы…
23.03.2011. Месяц назад Алімпійскі камітэт Беларусі звярнуўся ў наша выдавецтва выпусціць кнігу, прысвечаную трохразоваму алімпійскаму чэмпіёну Аляксандру Мядзведзю. Сёння ж да нас прыходзіў сам легендарны спартсмен. Яму ў наступным годзе 16 верасня будзе 75 гадоў. Дырэктар выдавецтва і я амаль тры гадзіны размаўлялі з Аляксандрам Васільевічам. Пачулі вельмі шмат цікавага. Напрыклад, даведаліся, што ягоная бабуля Акуліна была ростам 195 сантыметраў. Цяпер чатырнаццацігадовы ўнук Мядзведзя такога ж росту. У 1972 годзе амерыканцы прапанавалі трохразоваму алімпійскаму чэмпіёну за паўтара мільёна долараў паехаць на паўгода ў ЗША на трэнерскую працу. Не паехаў.
02.06.2012. У “ЛіМе” Яўген Гарадніцкі ў артыкуле “На крылах рамантыкі” напомніў усім нам, пісьменнікам, што 31 мая было б усяго 60 гадоў літаратуразнаўцы Тамары Чабан. Гэта імя час ад часу з’яўляецца ў спасылках літаратуразнаўчых і крытычных прац, згадваецца сучаснымі даследчыкамі. Тамара пісала і вершы. Тое-сёе было пасля яе смерці (памерла 20 сакавіка 1992 года) надрукавана ў альманаху “Дзень паэзіі”. Памятаю, як на гадавіну па Тамары Чабан мы з Яўгенам Гарадніцкім ездзілі на ракаўскія могілкі. І потым яшчэ планавалі разам з’ездзіць, але так і не атрымалася…
26.03.2014. Сонечна. 15 градусаў цяпла. Дрэвы пачынаюць зелянець. Кветкі цвітуць. Птушкі спяваюць. Па-мойму, упершыню такое надвор’е ў мой дзень народзінаў. Памятаецца, што раней заўсёды ляжаў снег. Калі быў школьнікам, то якраз на мой дзень былі канікулы і самае разводдзе. Паводкай змывала масты. Я ж з сябрамі катаўся на крыгах і проста бадзяўся па вадзе. Дамоў вяртаўся мокры, як чапля. Амаль ніхто мяне з днём народзінаў не віншаваў, бо не было такой моды. А цяпер ужо не тое. Першай павіншавала стрыечная сястра Аня, бо пачула па БТ, што я сёння нарадзіўся…
30.03.2014. Прыснілася школа. Урок рускай літаратуры. Празвінеў званок, а настаўніцы няма. Аднакласнікі папрасілі мяне, каб схадзіў і паглядзеў, ці ёсць наша настаўніца. Я пайшоў. Адчыніў дзверы настаўніцкай, а там бераг мора, а на вадзе, седзячы на чорнай школьнай дошцы, плыве падалей ад зямлі настаўніца рускай літаратуры…
Пачаў успамінаць, як жа звалі маю настаўніцу. Помню прозвішча – Скамарошчанка, па-бацьку – Сяргееўна. А як імя – не магу ўспомніць. Патэлефанаваў сваяку Анатолю Блашчыцыну і ад яго даведаўся, што маю настаўніцу рускай літаратуры звалі Ефрасіння Сяргееўна Скамарошчанка. Яна памерла ў канцы сакавіка і таму, відаць, мне і прыснілася…
Анатоль патэлефанаваў мужу Ефрасінні Сяргееўны Георгію Іванавічу і даведаўся, што яна памерла 22 сакавіка 1999 года. Словам, душа маёй настаўніцы была ў родных мясцінах…
14.04.2014. Пяты вечар праводжу з кнігай Рыгора Барадуліна “У неба пехатою. Апошнія вершы”. Чытаю па некалькі твораў. Няма куды спяшацца. Чытаю, думаю, успамінаю. Напрыканцы сакавіка 1985 года, даведаўшыся, што ўжо дакладна еду ў Маскву вучыцца ў Літінстытут на ВЛК, я зайшоў у госці да Барадуліна, каб пахваліцца сваёй навіной. Як заўсёды, Валянціна Міхайлаўна мяне накарміла. Гаварылі доўга пра жыццё, пра літаратуру. Рыгор Іванавіч казаў, каб не ўздумаў жаніцца ў Маскве. Я абяцаў. У той дзень, развітваючыся, атрымаў у падарунак вялікі канверт, у якім ляжалі два тамы выбраных твораў паэта, што выйшлі ў 1984 годзе. У першым томе Рыгор Іванавіч напісаў: “Няхай уяўны класік шэжыць хіб, Набыткі белакроўныя сумуе, Араты крэўных гоняў, знаўца скіб, Мой маладзейшы сябра Віктар Шніп Няхай арэ глыбей І не сумуе! Рыгор Барадулін 31.ІІІ.85 Мінск” У другім томе напісана прозай: “Дарагому майму маладзейшаму брату Віктару Шніпу – на спор, на поспех! Рыгор Барадулін. 30.ІІІ.85 Мінск”.
18.06.2014. Мне было дваццаць гадоў, калі ў выдавецтве “Мастацкая літаратура”, прыходзячы да Рыгора Барадуліна, пазнаёміўся са сваім земляком Хведарам Чэрням (10 чэрвеня 1939 года – 16 сакавіка 1983 года). У гэтым годзе Хведару было б 75. На жаль, здаецца, ніхто пра ягоны юбілей не ўспомніў. Раней Хведарава жонка збірала кампанію, і мы ездзілі ў Вішнева ў Дом культуры, дзе праводзілі вечарыну, прысвечаную паэту. У гэтым годзе ўсё ціха. Відаць, і жонка Хведара Мікалаевіча ўжо не мае сіл і здароўя, каб адзначаць юбілей мужа. І сёння, успамінаючы свайго земляка, не магу не працытаваць свой верш, прысвечаны яму, што быў напісаны 12 мая 1982 года: Радзімая ваколіца, Зялёная гара. А сонца торбай коціцца, Паўнюткаю дабра. І нам у шчасце верыцца, Як верыць нам сяло. Сарока побач верціцца: – Вам падзялю дабро. Вачамі вокан квецяцца У вішняках дамы: – Святло у нас не дзеліцца, Валожынскія мы!
08.03.2015. Восьмае сакавіка без снегу і без сонца. Нязвыкла. Ваколле, як восенню. Аднак сёння ўсе дарогі вядуць, як у Рым, у крамы, дзе прадаюцца кветкі. І я нясу дадому букет, як паходню, якая асвятляе тое, што ёсць, што было і што будзе…
08.03.2016. Яшчэ пятага сакавіка многія жанчыны і дзяўчаты вярталіся вечарам дахаты з кветкамі. Два выхадныя дні перад восьмым сакавіком для мяне прайшлі ў чаканні свята. Сёння ў кветках, якія прадаваліся, не было вялікай радасці. У іх была стома: “Калі ж нас хто-небудзь набудзе і падорыць?” Я набыў і падарыў. Цяпер яны, шчаслівыя, стаяць у вазе. Прыгожыя, як адзіныя, якім яны падораны…
21.03.2015. Сёння, у Сусветны дзень паэзіі, у чарнавіках знайшоў радкі-пажаданне:
Няхай вясна не пакідае сэрца
І кожны новы дзень, як новы крок
Да тых вяршынь, з якіх яшчэ пачнецца
Навейшы шлях вышэй усіх аблок
Праз неба, што Паэзіяй завецца,
Якая не змяшчаецца ў радок,
А вольнаю жыве і асвятляе
Зямлю Айчыны, дзе Любоў жыве,
Нібы пчала, што ранак пачынае,
Нам сонца абуджаючы ў траве…
07.03.2016. Памяць нашага хатняга камп’ютара амаль запоўнена. Даўно збіраемся выкінуць непатрэбнае і лішняе, але ўсё часу не хапае. Сёння наўгад зазірнуў у некалькі тэкставых файлаў. У першым былі старыя вершы, якія ўжо надрукаваны, і я іх спакойна выдаліў. У другім файле, які быў створаны 20 верасня 2003 года, знайшоў тэкст пад назвай “Мама”: Ёсць на Валожыншчыне вёска Пугачы, Дзе рэчышчы сцяжын не зараслі ў лугах, У агародчыках красуюць касачы, Буслы на захад сонца коцяць па дубах. Гэтыя радкі, якія напісаліся больш за дваццаць гадоў назад, зноў і зноў узнікаюць у мяне ў памяці па дарозе дадому, да маці. І гляджу я з акна аўтобуса і бачу, як з мамай іду на поле жаць жыта. Мама яшчэ зусім маладая і яна радуецца, што я пайшоў у першы клас і ўчора навучыўся пісаць слова “мама”… А вось там у лесе на ўзгорку мы збіраем суніцы, і мама расказвае, хто і дзе тут жыў раней, якой была наша вёска… У тым балотцы, якое цяпер ужо амаль перасохла, з мамай і бацькам капаем торф. Крыху раней касілі асаку, сушылі і вазілі дамоў… Каля дарогі па сцяжынцы, якая і сёння не затравела, мама ідзе на кароўнік. Устае ў пяць гадзін раніцы, каб рукамі выдаіць шаснаццаць кароў, нанасіць ім есці, напаіць. Праца цяжкая, але мама не скардзіцца і паспявае зрабіць усё не толькі на кароўніку, але і дома. У шафе сярод палатняных абрусаў захоўваюцца маміны ганаровыя граматы, дзяржаўныя ўзнагароды… Мне дзевяць гадоў. Мама гатуе абедаць і спявае народную песню. Седзячы ў іншым пакоі, прыцішыўшы дыханне, слухаю. А потым па памяці перапісваю песню ў сшытак. Хвалюся маме, што запісаў тое, што яна спявала, а мама і кажа: “У тваім запісе толькі два першыя радкі правільныя, а ўсё астатняе ты прыдумаў…” Так з’явіўся мой першы напісаны верш… Мама з бацькам паехалі ў Гарадок. Вярнуліся позна. Сястры прывезлі ляльку, брату вудачку, а мне кніжку Івана Сяркова “Мы з Санькам у тыле ворага”… На вуліцы ноч. Мароз, завея. Аўтобус у вёску прыйшоў амаль на паўтары гадзіны пазней, чым трэба. Выходжу, а на прыпынку мама… Тэлефонны званок з вёскі. Паштальёнка маме прынесла запрашэнне ад Саюза жанчын прыехаць у Мінск у Палац Рэспублікі на ўрачыстае святкаванне Дня маці. І вось ужо я стаю на вакзале і чакаю аўтобус з Пугачоў. Аўтобус, як заўсёды, спазняецца, але мы яшчэ паспяваем з’ездзіць да мяне на кватэру, бо мама навезла ўнукам розных падарункаў. Заходзім у Палац Рэспублікі. Маму сустракаюць з букетам кветак. І я гляджу на сваю маму і на ўсіх маці, якія прыйшлі на свята, і бачу, якія яны ў нас падобныя. І я ганаруся сваёй мамай. Аўтобус спыняецца. Выходжу. На прыпынку мама…
22.03.2016. З інтэрнэту даведаўся, што 18 сакавіка памёр мастак Алег Маціевіч. З ім я пазнаёміўся гадоў трыццаць таму. Адразу пасябравалі. Сустракаліся ў мяне дома, у майстэрні Алега, хадзілі па вуліцах. Увесь час мастак планаваў намаляваць мяне з Людмілай. Нават паказваў чыстае палатно, на якім павінны былі з’явіцца нашы партрэты. Гадоў дзесяць таму, 5 ліпеня, мы з Людмілай дамовіліся пайсці ў адну з кавярань паблізу з Нямігай, каб адзначыць дзень Людміліных народзін. Толькі сустрэліся каля “Гандлёвага дома на Нямізе”, як тут жа напаткалі Алега Маціевіча, і нашы ранейшыя планы рассыпаліся. Зайшлі ў краму, купілі што трэба і пайшлі ў майстэрню да сябра. Маціевіч на паперы, што была пад рукой, зрабіў накід нашага будучага агульнага партрэта. Позна вечарам, развітваючыся, Алег падарыў Людміле гіпсавую пасмяротную маску Сяргея Ясеніна. Яна цяпер у нас вісіць на сцяне сярод карцін у зале. Кожны дзень, праходзячы міма маскі Ясеніна, я міжволі ўспамінаю паэта і мастака, і буду і надалей успамінаць…
01.03.2017. Люблю дождж. Але толькі не зімой і не ў першы дзень сакавіка. Сённяшні дождж нібыта спецыяльна ідзе, каб я разлюбіў яго назаўсёды. Не дачакаецца! Не разлюблю! Вяртаюся з вуліцы дадому мокры, як сабака. І побач са мной аўчарка Міёна мокрая, як я. І нам добра! Мы дома, а на вуліцы дождж.
07.03.2017. Кожны год на працы да свят даводзіцца пісаць рыфмаваныя віншаванні. Часам атрымліваецца, а бывае і не. На гэты раз да 8 Сакавіка склаліся такія радкі: Усё на зямлі пачалося з жанчыны. Усё пачалося з жаночай вясны – І поспехі нашы, і нашы правіны, І нашая ява, і нашыя сны. Без Вас не было б аніколі кахання І стала б атрутай звычайнай віно. І слоў не было б “хваляванне”, “спатканне”, І наша планета памерла б даўно. Дык вечна жывіце, любіце, кахайце! Вы – нашы Багіні, Вы – наша Вясна. Без Вас прападзём! Пра гэта Вы знайце! І верце, што ў кожнага з нас Вы адна!
27.02.2019. Праз дзень сакавік. Мой месяц! У час вучобы ў школе мой дзень народзінаў прыпадаў на вясновыя вакацыі. Заўсёды была паводка. І я цэлымі днямі з сябрамі, а то і адзін, цягаўся па ручаінах. Вяртаўся дадому мокры з ног да галавы. Мама пакрыквала: “Утопішся, дык дадому не прыходзь!” І я стараўся не ўтапіцца. А мог! Асабліва за Юстынавай гарой, дзе ў час паводкі вада аж гудзела. А мы, падшыванцы, лезлі на другі бераг разводдзя. Чаго? Каб залезці туды, а потым назад пералазіць. Цячэнне збівала з ног. Але нас гэта не палохала. Мы смяяліся. Мы радаваліся сваім перамогам над вадой. Мы раслі. І вось праляцелі з тых маіх дзіцячых вёснаў дзесяцігоддзі. Няма ўжо ў гэтым свеце некаторых маіх сяброў. А я ўсё чую іх крыкі і смех. І я іду за імі праз бурлівую ваду. А яны ўжо на сухім пясчаным беразе. І яны чакаюць мяне і ўсміхаюцца…
07.03.2019. А сёмай вечара. Траўмпункт нашай паліклінікі. Прыехалі з Людмілай, каб памяняць ёй на назе гіпс. Перад гэтым я схадзіў на журфак. Прачытаў лекцыю шасці студэнтам. Чатырох не было. Галава балела, але быў добры настрой, і ў мяне ўсё атрымлівалася, што хацеў сказаць. У траўмпункце перад намі была дзяўчына, якая чакала хлопца з параненай нагой. Людміла пайшла на перавязку. Праз хвілін дзесяць прыйшла жанчына з хлопцам гадоў васьмі, які ўсё гуляў на смартфоне. Жанчына запыталася: “Вы ждзёце?” “Чакаю!” – адказаў я. Жанчына ўсміхнулася і паўтарыла маё слова, як рэха. Потым, калі Людміла выйшла з перагіпсаванай нагой, жанчына спыталася: “Вы настаўнікі ці навукоўцы?” “Прыблізна і настаўнікі, і навукоўцы…” – адказала Людміла. Яшчэ праз хвілін пяць прыйшла дзяўчына ў кароткай спаднічцы і з вяночкам на галаве. На высокіх абцасах. Я падумаў, што прыйшла прыставаць да маладога доктара, бо ў дзяўчыны ніякіх страшных траўм, а толькі на левай руцэ пальчык забінтаваны. З такой траўмай можна 8 Сакавіка і далей было святкаваць.
