Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа.
1966. Раней амаль у кожнага ў Лягезах у садах на дрэвах віселі шпакоўні. У нас не было, бо сад у дзядзькі Вані быў зусім маладзенькі. Доўга я прасіў дзядзьку змайстраваць шпакоўню, але так і не дапрасіўся. І тады я пайшоў на Лемяшонкаў хутар, дзе ўжо ніхто не жыў. У садзе выбраў лепшую шпакоўню і прынёс дамоў. Яна была цяжкая, і я ледзьве змог яе пачапіць на яблыню. Да вечара на шпакоўні з’явіліся шпакі. Колькі ў мяне было радасці! Ды назаўтра да нас прыйшоў гаспадар шпакоўні. Не ведаю, пра што ён гаварыў з маім дзядзькам Ванем, але шпакоўню назад не забраў. І потым, калі я вырас і прыязджаў у госці да дзядзькі Вані, сусед Лемяшонак з усмешкай пытаўся: «Ну што, жывуць шпакі ў маёй шпакоўні ці не?» «Жывуць…» – замест мяне адказваў дзядзька Ваня і запрашаў у хату да стала…
1970. Ноччу буран паваліў старую яблыню. І цяпер яна ляжыць сярод саду яшчэ жывая, але ўжо з падвялым на ранішнім сонцы лісцем. Бацька моўчкі вострыць пілу, а мы, дзеці, ходзім каля яблыні, спрабуючы зразумець, што адбылося…
1972. Вясна. З бацькам, у старым вядры развёўшы ў вадзе вапну, белім у садзе чорна-рудыя ствалы дрэў. З мамай меншыя брат і сястра падмятаюць двор. Навокал ціха і светла, і хочацца, каб так было вечна…
1973. Да суседкі залезлі ў сад. Збіраем апалыя ранеткі. Кідаю іх сабе за пазуху. Яблыкі халодныя, як лёд…
1974. Наслухаўшыся дзедавых расказаў пра мясцовага пана, які ўцёк пры Саветах у Польшчу, і яго багацці, я падгаварыў хлопцаў ісці шукаць у панскім садзе скарб. Як краты, мы перакапалі ўсё, што маглі, але нічога так і не знайшлі. Капаліся потым і ў сваіх садах, як галодныя дзікі пад дубамі…
1989. З лесу брат Вова прынёс яблыньку. Пасадзіў у агародзе. Мама яго пахваліла. Цяпер я хаджу па лесе і прыглядаюся да маладзенькіх дрэў і лаўлю сябе на думцы, што і я шукаю яблыньку…
1998. Старая яблыня сярод жыта. Яблыкаў на ёй амаль няма, а якія і ёсць, дык і тыя ўжо здзічэлыя. Іду да яблыні, як у далёкае дзяцінства…
2003. Каля лесу жыў пан Далідовіч. Няма даўно ні пана, ні яго маёнтка. І толькі старыя каржакаватыя, па вясне квітнеючыя, а восенню з пагнутымі галінамі ад цяжару пладоў, яблыні і слівы напамінаюць пра тыя часы, калі наш край быў Заходняй Беларуссю…
2007. У мяне свайго саду няма. І, відаць, ужо ніколі не будзе, як і ніколі ўжо мне не будзе пятнаццаці гадоў, калі я паехаў у горад, марачы пра райскія сады гарадскога жыцця…
ЯБЛЫК
У яблыку жыве спакуса.
Яблык ведае сваё я
І ўвосень, трымаючыся за галінку,
Як тапелец за саломіну,
Яблык апошняй кропляй лета
Свеціцца на скрыжаванні вятроў.
Яблык не ведае, што яго любіць
Шэры адзінокі верабей,
Які колькі ўжо дзён чакае,
Пакуль яблык упадзе на зямлю
І, пабіўшы свой ружовы бок,
Стане абыякавым да свайго я.
А пакуль у яблыку жыве спакуса,
Як каралеўна ў залатой вежы,
Яблык падабаецца ўсім.
І я, ідучы праз сад,
Бачу спакусны яблык.
Спрабую яго дастаць
І не дастаю.
І яблык, гайдаючыся на галіне,
Будзе свяціцца радасцю
Пакуль будзе помніць
Сваё я.
09.09.2012. Пасля абеду з Людмілай паехалі ў цэнтр Мінска. Зайшліся ў Мастацкую галерэю Міхася Савіцкага, якая толькі пазаўчора адкрылася. Раней на месцы галерэі быў абласны ваенкамат, у якім я праходзіў медкамісію і потым паўдня валяўся з хлопцамі на чорных скураных нарах, чакаючы свайго далейшага лёсу. На першым паверсе галерэі паглядзелі вялікую выставу, прысвечаную Мінску. Шмат знаёмых карцін, якія былі ў школьных падручніках. Другі паверх цалкам аддадзены пад экспанаты, прысвечаныя жыццю і творчасці Міхася Савіцкага. На ўваходзе ў экспазіцыю плакат з выявай мастака, які прапануе яблыкі. Такія ж яблыкі ў вазе на століку. Я не ўтрымаўся і ўзяў яблык з сабой. У галерэі творчасць Савіцкага прадстаўлена амаль цалкам. Дамоў з Людмілай вярнуліся стомленыя, але задаволеныя сваёй вандроўкай па горадзе. Цяпер у нас на століку, дзе ляжаць каменьчыкі і кавалкі цэглы, прывезеныя з розных цікавых мясцін, некалькі дзён будзе красавацца яблык ад Міхася Савіцкага…
03.11.2013. Лісце апала, і цяпер яблыкі на яблынях, як апошнія кроплі святла ў бацькоўскім садзе…
19.02.2018. Ем яблык, куплены ў краме. Адкуль ён? Не ведаю. Дакладна, што не беларускі. Смаку ніякага. Адна назва, што яблык. У нас у вёсцы быў някепскі сад. Не лепшы, чым у каго, але і не горшы, чым у суседзяў. З яблыкамі часам клопату было болей, чым з бульбай. З горшых гатавалі варэнне, сушылі, а лепшыя захоўвалі па ўсёй хаце. Бывала, што скрынкі з яблыкамі стаялі пад ложкамі. Тыя, што ляжалі на гарышчы ў сене, часам змярзалі. Іх
бацька прыносіў у цяпло, і яны адтавалі. Атрымлівалася своеасаблівая смаката. У вараўні ў бочцы захоўваліся мочаныя яблыкі. Тут жа яблыкі ляжалі на паліцах. Словам, яблыкаў хапала часам да траўня. І цяпер, дагрызаючы крамны яблык, не раскусваю чорныя зярняты, а з агрызкам кідаю ў сметніцу. Не таму, што я не такі ўжо, як быў у дзяцінстве, а проста таму, што я еў не наш яблык.
08.09.2018. Больш чатырох гадзін быў у Залессі ў Міхала Клеафаса Агінскага. Жыў у атмасферы “Паўночных Афін”… Дамоў прывёз яблыкі з сада Агінскага. У іх, калі прыкладзеш да вуха, як у ракавінках, чуецца музыка Агінскага…
18.11.2018. Ем яблыкі, што прывёз з бацькоўскага саду. Яны самыя смачнейшыя ў свеце. Калі жылі бацькі, я так не лічыў…
28.09.2019. Пад старой высокай яблыняй ляжыць некалькі яблыкаў. Яны, упаўшы, разбіліся. Ніхто іх не падабраў, і цяпер па іх поўзаюць восы. Пахне мёдам. Стаю над яблыкамі, як велікан…
13.06.2020. Праз наш двор час ад часу пралятаюць вятры і калашмацяць дрэвы. Я слухаю шум лістоты. І думаю пра тое, што вось так, бывала, у Пугачах шумелі ў нашым садзе яблыні. І падалі яблыкі ў траву, і ламаліся галіны. Надыходзіла ноч, а вецер не суціхаў. І я ляжаў у ложку і слухаў шум лістоты. Часам было страшна, бо здавалася, што вецер наляціць і разбурыць хату. А потым засынаў, верачы, што ўсё будзе добра. Я і цяпер веру, што ўсё будзе добра. І ўсё будзе добра, як тады, калі ўсе дрэвы былі вялікімі.
09.07.2022. У Купалаўскім садзе сёлета шмат яблыкаў. Яны яшчэ зялёныя, як кроплі зялёнага святла, што чакаюць свайго часу, каб, паспеўшы, упасці на зямлю і не прапасці ў адзіноце. А ў Вязынцы я ніколі не быў адзінокім! Тут заўсёды нябачна прысутнічае Янка Купала, і ягоная паэзія гучыць у пошуме травы і дрэў, у плёскаце вады і ў маўклівасці камянёў, на якіх, магчыма, калісьці сядзеў Паэт…
Яблык упаў на сцежку
І нікуды не пакаціўся.
У гэтым свеце
І яблыку
Страшна аднаму…
