Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
14.09.2013. Сабраўся ў вёску бульбоўнік касіць, але ранішні восеньскі дождж змыў мой план, як пажоўклы ліст бульбоўніку з баразны…
15.09.2013. З Пятровічам і нашымі Людміламі ездзілі ў Пугачы. Родная хата была амаль мёртвая. Недзе праз паўгадзіны наша прысутнасць ажывіла яе. З’явіліся цяпло ў пакоях, утульнасць і адчуванне, што бацькі некуды часова пайшлі, даручыўшы нам, дзецям, весці гаспадарку…
Скасіў бульбоўнік. Мама б пахваліла…
Яблыкі ў траве. Лісце, ападаючы, яшчэ не можа іх схаваць…
Пад’ехалі ў Давідовічаў лес. Крыху пашукалі грыбоў. Назбіралі ладна падасінавікаў. Не пахвалішся перад бацькамі…
На былым нашым полі стаяць белыя мяшкі, як белыя прывіды з таго часу, калі мы самі выбіралі бульбу…
18.09.2013. Сваю першую друкарку я набыў у 1983 годзе, калі атрымаў аванс за дэбютную кнігу “Гронка святла”. Была яна югаслаўскай вытворчасці і каштавала больш за дзвесце рублёў. Літар “і” і “ў” не было, і я іх ставіў па вялікім блаце ў майстра па друкарках, які жыў у раёне вуліцы Казінца. Майстар быў чалавекам гаваркім і, робячы сваю справу, расказваў пра пісьменнікаў, якім рамантаваў друкаркі. За час працы мы выпілі пляшку віна, якую я захапіў з сабой, бо мне сябры параілі так зрабіць. “Мая праца каштуе 50 рублёў! Мы з табой хораша пасядзелі, і таму я з цябе вазьму толькі 20!” – так адказаў на маё пытанне “Колькі заплаціць?” майстар…
Другую друкарку я набываў ужо з Людмілай у 1991 годзе. Яна была не новая. Савецкая “Масква”. Прыгледзелі ў камісіёнцы…
Югаслаўская друкарка і сёння ў нас захоўваецца, а савецкую гадоў сем таму падарылі маладой паэтцы Дашы Лосевай…
19.09.2013. Іду праз восеньскі дождж, як праз павуціну…
21.09.2013. На зямлю, з якой выбралі бульбу, нападала кляновага лісця, і поле стала не такім самотным, як толькі што было ў час, калі мы корпаліся ў разараных бульбяных градках…
Паблізу хаты паліў бульбоўнік. Сыры. Болей было дыму, чым агню. За час, пакуль выбіралі бульбу, бульбоўнік увесь так і не згарэў. Перад ад’ездам я перанёс вогнішча падалей ад хаты, бо мама сказала б: “Гэта ж трэба! Агонь кінулі і паехалі…”
25.09.2013. “Кожную кнігу трэба пісаць так, нібы гэта твая лепшая і апошняя”, – казаў Уладзімір Караткевіч. Трэба, але не заўсёды нашы жаданні супадаюць з нашымі магчымасцямі. І мы пішам кнігі, і яны ў нас (кажу не пра ўсіх) атрымліваюцца не лепшымі за папярэднія, а тым больш не апошнімі. Апошнімі і не трэба! Узгадаўся паэт Сяргей Грахоўскі, які, калі я працаваў у “ЛіМе”, сем гадоў усё прыносіў і прыносіў новыя вершы і казаў: “Гэта мае апошнія творы…” Памёр на 90-м годзе жыцця…
27.09.2013. Два тыдні таму нам у выдавецтва з Міністэрства інфармацыі перадалі рукапіс кнігі пра расійскага касманаўта-беларуса Алега Навіцкага, напісаны ягонай жонкай. Тэкст на сённяшні дзень ужо цалкам падрыхтаваны да друку. Ранкам патэлефанаваў скульптар Іван Міско і паведаміў, што ў 16 гадзін Алег Навіцкі будзе ў ягонай майстэрні. Даведаўшыся пра гэта, я паклікаў Людмілу з сабой, каб яна зрабіла інтэрв’ю для газеты. Касманаўт прыехаў на машыне з Чэрвеня, дзе гасцяваў у маці. Стройны, прыгожы, з усмешкай, як у Гагарына. Амаль гадзіну Алег Віктаравіч са свайго кампютара перакідваў здымкі для кнігі на флэшку і адказваў на Людміліны пытанні. Гаварыў шчыра, без носазадзірання: “Я касманаўт! А вы хто тут?”. Потым мы сфатаграфаваліся на памяць і дамовіліся, што ў нядзелю ранкам зноў сустрэнемся ў майстэрні Івана Якімавіча.
Ад Алега Навіцкага мы даведаліся, што за пяць месяцаў, якія пражыў у касмічнай станцыі, ён ні разу не бачыў іншапланецян, дадаўшы з усмешкай: “А іх і няма!”
На касмічнай станцыі дзве прыбіральні. Адна расійская, а другая амерыканская, якая часта псуецца, і амерыканцы ходзяць да расіян…
Калі зямлю ўявіць, як трохметровы шар, то касмічная станцыя лётае над ім на адлегласці каля двух сантыметраў…
За суткі касманаўты 16 разоў аблятаюць вакол Зямлі…
Калі зажмурваешся, то ў вачах час ад часу адбываюцца выбухі святла – гэта касмічны карабель, і ўсе, хто ў ім, пранізваюцца касмічнай радыяцый…
На святы пілі каньяк, прывезены з сабой. Па грамаў 50-100…
У космасе не страшна… Сумна не было, бо не было часу сумаваць…
Беларускую мову добра разумее – у школе вучыў…
З касмічнага карабля некалькі разоў тэлефанаваў Івану Міско. Іван Якімавіч сказаў: “Мой тэлефон цяпер каштоўны! Па ім я з космасам звязваўся!”
На 2017 год для Алега Навіцкага запланаваны новы касмічны палёт…
29.09.2013. У шэсць гадзін раніцы мяне пабудзіла Людміла і дала за ноч перазнятую з дыктафона і зробленую ёй гутарку з касманаўтам Алегам Навіцкім, а сама лягла спаць. У майстэрню да скульптара Івана Міско я ўзяў з сабой Максіма. Прыехалі ў дзесяць гадзін. Нас ужо чакалі Іван Якімавіч і Міхась Кенька. У печцы гарэлі бярозавыя дровы, і ў майстэрні пахла родным вясковым цяплом. Хутка Алег нам патэлефанаваў і паведаміў, што праз хвілін дваццаць будзе. З’явіўся амаль праз гадзіну і адразу ж расказаў, што яго на ўездзе ў горад спыніла міліцыя: “Чаму Вы так ляціцё?” – “Я прывык да хуткасці. Я касманаўт!” – “У нас тут усе касманаўты! Плаці штраф! На першы раз трыста тысяч!” Праз хвілін дзесяць міліцыянеры зразумелі, што перад імі сапраўдны касманаўт, і прапанавалі ўзяць з яго сто тысяч, але Алег Навіцкі заявіў: “Не! Калі вы прынцыповыя, то і я прынцыповы! Выпісвайце штраф, бярыце трыста тысяч і да пабачэння!” Пасля расповеду Алега мы з Максімам прабылі ў майстэрні яшчэ амаль гадзіну. Слухалі расказы пра космас, глядзелі, як Іван Якімавіч робіць бюст касманаўта, фатаграфаваліся…
Іван Якімавіч сказаў Максіму: “Калі ты мастак, то павінен з сабой насіць паперу і мець аловак, каб рабіць замалёўкі. Вучыцца трэба ў розных мастакоў, бо адзін мастак – гэта ўсяго адзін мастак, у якога ёсць свае плюсы, але і хапае сваіх мінусаў…”
Сёння Іван Якімавіч планаваў разам з усімі намі пасадзіць каля майстэрні бярозку, якую павінен быў з-пад Чэрвеня прывезці Алег Навіцкі. На жаль, не змог ён загадзя стэлефанавацца з Алегам…
01.10.2013. З братам, сястрой і яе мужам ездзіў у Пугачы. Перааралі бульбу. Назбіралі пару кашоў. Вырашылі, што болей не будзем траціць час на працу, якая толькі стамляе. Нарэшце паабразалі сухія сукі ў яблынь і сліў, скасілі крапіву, да якой летам не даходзілі рукі з касой. Цяпер наша родная сяліба стала падобнай да той, якой яна была пры жывых бацьках. І на душы палягчэла…
У вёсцы ціха. На палях пуста. Няўжо ўсе ў лес пайшлі па грыбы?
08.10.2013. З Кацярынай Безмацерных я быў мала знаёмы. Некалькі разоў яна па справах прыходзіла ў выдавецтва, некалькі разоў размаўлялі па тэлефоне. Ды гэта не галоўнае. Вельмі шкада, што 29 верасня жыццё дваццацішасцігадовай таленавітай дзяўчыны абарвалася ў час вандроўкі аўтастопам у Пакістане па дарозе ў Індыю. У нас у выдавецтве ў маім укладанні падрыхтавана да друку кніга прозы маладых літаратараў “Кахаць і верыць”, у якой ёсць апавяданне Кацярыны Безмацерных “Як шпалеры”. Яна пра гэта і не ведала…
09.10.2013. Выступаў у гімназіі-каледжы імя І. Ахрэмчыка на адкрыцці літаратурнага клуба “Пад белымі крыламі” перад будучымі музыкамі з 2 і 9 класаў. Дзеці сядзелі і слухалі спакойна, толькі адзін другакласнік разоў дзесяць задаваў пытанні: “Чаму? Як? Дзе? Адкуль? З чаго?” Ён мне і запомніўся. Завуць малога Каміл…
14.10.2013. Снілася родная вёска. Восень. Змрочна. Там, дзе раней была сажалка, у якой я купаўся ў дзяцінстве, і невялічкае балотца, мне ў сне ўбачыўся белы цагляны дом, які быў вельмі падобны на Ракаўскую бальніцу. Ідучы ў дом, я ішоў да бабулі Параскі і дзеда Юзі, а прыйшоў да мамы і бацькі. Яны былі ў невялічкім пакойчыку і разам сядзелі на разасланым ложку, спусціўшы ногі. Убачыўшы бацькоў, падумаў: “Бог ты мой, ізноў трэба мне за імі глядзець!” І толькі я нахіліўся да мамы, каб пацалаваць, як бацькі ператварыліся ў незнаёмых дзяцей па гадоў дзесяць…
Маладая жанчына вярнулася ў Мінск з вёскі з падарункамі ад сваякоў. Найбольш усяго навезла пяцігадоваму сыну. Малы радаваўся да позняй ночы, а потым доўга не мог заснуць. Заснуўшы, плакаў у сне. Так было і на другую ноч, потым і на трэцюю, ды і праз месяц малы спаў, як на вуголлі. Жанчына звярнулася да знахаркі, якая запыталася: “Прывезенае адзенне ваш малы апранае?” – “Апранае!” – “Больш не апранайце! А на Пакровы адзенне спаліце ў поўнач за горадам на скрыжаванні дарог. Падпаліце і, не азіраючыся, едзьце дамоў!”
І вось прыйшлі Пакровы. Жанчына з мужам на машыне паехалі за горад. Навокал туман, што нічога не бачна. Вецер. Сабакі выюць. Пакуль ехалі да скрыжавання, у машыны разоў дзесяць глух матор. Сяк-так даехалі. Выйшлі з машыны. Вецер з ног збівае. Сабакі выюць, аж заходзяцца. Абліўшы бензінам адзенне, падпалілі. Не азіраючыся, селі ў машыну і паехалі. Тут жа знік туман, заціх вецер і замоўклі сабакі. Дамоў вярнуліся праз дваццаць хвілін. Сын спаў спакойна. Праз пару дзён жанчына даведалася, што цётка, якая давала адзенне для малога, ляжыць хворая ў бальніцы…
15.10.2013. Пайшоў дождж. Адразу ўсплыла ў памяці родная хата, у якой працякае страха. Усплыла і хутка патанула ў шуме восеньскага дажджу…
17.10.2013. З вялікай сумкай, у якой можна панесці свінню кілаграмаў на 200, прыходзіў Сяргей Вераціла. Быў не адзін, а з Ігарам Кашкурэвічам. Сяргей хоча выдаць у нас новую кнігу ў афармленні Ігара. Гаворачы пра Арлена Кашкурэвіча, я ўзгадаў сваю баладу. Пачытаў. Тут жа Ігар сказаў: “У бацькі ёсць карціна, на якой стары чалавек, нахіліўшыся, падбірае апалае лісце. На пахаванні мы неслі яе, як ікону. Твая балада вельмі сугучная з ёй, хоць ты карціну і не бачыў. Сёння ж верш дам пачытаць маме”. Развітваючыся, Вераціла пакінуў мне літровую пляшку вараных кабылак. Цяпер не ведаю, што рабіць з грыбамі… Я кабылак не люблю. Аддаў супрацоўніцы выдавецтва, якая вельмі любіць грыбы.
19.10.2013. Калі бацька жыў у Мінску на кватэры, я па суботах пёк для яго бліны і яешню. Рабіў так, як мама, ранкам адпраўляючы мяне малога да бацькі на поле, дзе ён касіў дзялку аржанішча. Хутка будзе год, як я не пяку бліны так, як мама…
У “ЛіМе” ў рэцэнзіі на зборнік “Закаханы ў Снягурку” Алена Мікус узгадала і мяне: “Апавяданне, якое дало назву кнізе, – адно з лепшых. Яно закрывае зборнік, таму з’яўляецца яркім і вельмі запамінальным штрыхом рознакаляровага малюнка. Тэкст “Закаханы ў Снягурку” напісаны В. Шніпам – аўтарам, які дасканала валодае стылем класічнага пісьма, што выразна прасочваецца ў творы. Апавяданне здольна выклікаць настальгічнае адчуванне дзяцінства, такой добрай юначай няўрымслівасці, якая ёсць толькі ў гэтым узросце. Яно шматузроўневае, бо адначасова перадае як хлапчуковую эмацыянальнасць, так і настраёвасць дарослага, пяцідзесяцігадовага мужчыны. Прычым зроблена гэта ўсяго ў некалькіх радках, надзвычай тонкіх і запамінальных…” Алены Мікус не ведаю, таму ўдвая прыемна было чытаць такое пра сябе. А маглі ж напісаць, што гэта самы горшы твор у зборніку, які “не ўражвае і не запамінаецца”. У нас могуць і не чытаўшы выказацца…
25.10.2013. Літары, як ніткі, якімі да паперы прышыты думкі…
03.11.2013. Лісце апала, і цяпер яблыкі на яблынях, як апошнія кроплі святла ў бацькоўскім садзе…
04.11.2013. Сніліся Пугачы. Я сядзеў у Гаіку на беразе сажалкі і лавіў рыбу. Рыба была вялікая, як гумовыя боты, якія другі год стаяць каля бацькавага ложка…
05.11.2013. Прачнуўся ў тры гадзіны ночы. Самі па сабе з душы прараслі радкі, прысвечаныя бацькам:
Без вас сумуюць Пугачы,
І вы ўсё бачыце з нябёс.
Пра вас нам памяць берагчы,
Як беражэ ўсіх нас Хрыстос…
13.11.2013. У апошнія гады жыццяь бацькоў мне часта снілася пустой родная хата. Цяпер хата сапраўды пустая…
17.11.2013. Пятровіч звазіў мяне ў Пугачы. У вёсцы холадна, змрочна, чорна, нібыта нядаўна бушаваў пажар, які быў затушаны восеньскім дажджом…
На лавачцы на аўтобусным прыпынку нікога няма. Мамы тут ужо ніколі не будзе… Гадзіннік чакаў, калі я зноў яго завяду…
Па вуліцы гучна праехаў трактар, нібыта на хвіліну расчыніўся паралельны свет, дзе ўсё яшчэ гудзіць вясковае жыццё…
На гарышчы непатрэбныя кнігі. Ім пашанцавала. Бацька іх не спаліў… На калаўроце павуціна, як рэшткі воўны, якую прала мама…
Варотцы ў сад паваліліся, не дачакаўшыся гаспадароў… У траве ў садзе знайшоў яблык, нібыта цёплы вугаль у прыску…
Вяртаюся ў горад, нібыта ўсплываю са дна нашага часу, дзе ўсё яшчэ існуе жыццё…
23.11.2013. Аляксей Пятроў у свой час для “Мастацкай літаратуры” вярстаў і рабіў дызайн некалькіх кніг, за якія мы потым на конкурсах “Мастацтва кнігі” атрымлівалі вышэйшыя ўзнагароды. Аляксей жыве на суседняй вуліцы ад мяне. У скверыку, праз які яшчэ нядаўна я хадзіў да бацькі на кватэру, мы сёння сустрэліся. Пагаварылі пра жыццё-быццё. Запомнілася сказанае Аляксеем: “Надвор’е, як у фільмах Аляксея Германа…”
