Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
28.09.2010. На вуліцы грыбны дождж. А я на працы чытаю рукапіс аповесці пра тое, як добра жывецца ў замежжы. У замежжа не хачу. Хачу ў грыбы. І паехаў бы ў лес, але ж я на працы, і мне трэба займець сваю думку пра рукапіс аповесці пра замежжа…
06.10.2010. Атрымаў ліст ад незнаёмага мне чалавека з Хабараўска з просьбай выдаць ягоную кнігу. Падобныя лісты – нярэдкасць. У канцы просьбы – пажаданне: “Здоровья Вам до ста семи лет!» Можна было б на гэта пажаданне не звярнуць увагі, калі б я ўжо гадоў дзесяць не казаў, што буду жыць да ста сямі…
Вяртаючыся з лецішча, да мяне ў выдавецтва зайшоўся празаік Алесь Жук. Пакуль я размаўляў па тэлефоне, ён пагартаў кнігу, што ляжала ў мяне на стале, і, калі я закончыў размаўляць, зачытаў: “Я миру не чужой, однако, хотя, возможно, и ничей. Меня облаяла собака; а я всё думаю: зачем?” І, паглядзеўшы ў акно, Алесь Аляксандравіч сказаў: “Што тут думаць? Сабака таму і брэша, бо гэта – сабака!”
14.10.2010. Часта ўспамінаю, як з бацькам у гумне рэзаў сечку. Доўгі час уручную, а потым з дапамогай рухавічка. Я падаваў салому і бульбоўнік у прыёмнік аж да самых нажоў. Падаваў і ўвесь час баяўся, што вострыя нажы адрэжуць мне пальцы. І думалася так таму, што ў майго дзядзькі Вані, у якога я гадаваўся ў Лягезах да школы, была пашкоджана рука. А раз у дзядзькі няма некалькіх пальцаў, то і ў мяне, як у роднага, таксама не павінна быць усё добра з рукой. І колькі я рэзаў сечку, столькі і баяўся застацца без пальцаў. І вось гады праляцелі, пракруціліся, як кола сячкарні. І стаіць цяпер сячкарня без працы, і пальцы ў мяне на руках усе, але дзядзькі Вані ўжо няма…
16.10.2010. У Казіміра Камейшы вычытаў: “Можа, некалі людзі навучацца фатаграфаваць свае сны, і тады ў іх будзе магчымасць вяртаць незваротнае…” Па фатаграфіі, праўда, нічога не вернеш, але, сапраўды, нядрэнна было б фатаграфаваць сны, бо колькі ў іх таго, чаго ўжо няма, і нават таго, што наўрад ці будзе ў рэальнасці…
17.10.2010. У дзяцінстве зімой, залезшы на печ, прымасціўшыся каля пяколка і адгарадзіўшыся занавескай ад усяго свету, пісаў у невялічкі блакнот вершы. Было вельмі рамантычна, але хацелася яшчэ нечага незвычайнага. І, даведаўшыся, што ў даўнія часы паэты пісалі гусіным пяром, паўдня ганяўся па вёсцы за гусямі. Раздабыўшы пяро, паспрабаваў пісаць. Нічога не атрымалася, бо пакуль выводзіў словы, прападала думка…
18.10.2010. Тургенеў пісаў пра жыццё: “Нужно спокойно принимать ее немногие дары, а когда подкосятся ноги, сесть близ дороги и глядеть на проходящих без зависти и досады: и они далеко не уйдут”. Чытаючы гэтыя словы, бачу сваю нямоглую маці, якая ў мяне з балкона глядзіць на двор, дзе ходзяць людзі. І яна глядзіць на іх без зайздрасці і без прыкрасці…
19.10.2010. На прэзентацыі кнігі Аксаны Спрынчан і Яраша Малішэўскага “Энцыклапедыя музычных інструментаў” да мяне падышла пажылая жанчына і сказала: “Я вам як галоўнаму рэдактару раблю строгае папярэджанне за тое, што ваша выдавецтва ў 2000 годзе выдала кнігу Івана Мележа і не напісала, што ён лаўрэат Ленінскай прэміі. Ленінская ж прэмія мае ўзровень Нобелеўскай. Болей так не рабіце!” І не паспеў я адказаць жанчыне, што ў выдавецтве працую з 2004 года, як яна, яшчэ раз папярэдзіўшы мяне, пайшла…
20.10.2010. На працы. Чытаю чарговы рукапіс непрызнанага генія. І раптам адчыняюцца дзверы, і да мяне ў кабінет заходзіць жанчына, апранутая, як бомж. Не пытаючыся, яна садзіцца, і пакуль я думаю-гадаю, што ёй сказаць, жанчына заяўляе: “А Вы так не глядзіце на мяне! Я между прочым член пісацеляў!”
23.10.2010. Часта ўспамінаю Алеся Пісьмянкова, з якім некалькі гадоў працаваў у “ЛіМе”. Ён – галоўным рэдактарам, а я – адным з ягоных намеснікаў. З Алесем было хораша працаваць, бо ён да ўсіх супрацоўнікаў адносіўся, як да родных. Стараўся не крыўдзіць нікога, перажываў за ўсіх і ўсё і часам залішне. Землякі ж для яго і наогул былі, як святыя. Памятаю, у рэдакцыю прыходзіць Леанід Левановіч. Праз хвілін пяць Пісьмянкоў кліча мяне ў кабінет: “Трэба паставіць у гэты нумар апавяданне Леаніда Кірэевіча, якое ён прынёс два тыдні назад!” “Мы ж у мінулым нумары апавяданне тое надрукавалі!” – адказаў я і прынёс Левановічу і Пісьмянкову па газеце…
24.10.2010. На могілках халадней, чым дзе. І думкі, як апалае лісце пад нагамі, няспешна шапацяць у галаве…
25.10.2010. Сёння на працы было горача і ад батарэй, і ад сонца. У час абедзеннага перапынку не вытрываў і, замкнуўшыся, узяў і разуўся. Сядзеў босы, піў гарбату і слухаў музыку. Узгадаўся расповед паэта Віктара Гардзея пра літаратуразнаўца А. С., які ў маладосці працаваў у вясковай бібліятэцы. Быў зімовы сонечны дзень. І ў гэты дзень у бібліятэку, каб памяняць кніжкі, пайшоў чытач. Прыйшоў, а бібліятэка замкнутая знутры. І чалавек глянуў у акно, а там на падшыўках газет ляжыць пад сонцам голы А. С. і загарае…
26.10.2010. Паэт з Чалябінска Генадзь Суздалеў сябраваў з артыстам Валерыем Залатухіным. І так ужо атрымлівалася, што ўсіх чалябінскіх жанчын, якім прапаноўваў выйсці замуж Генадзь, адбіваў Залатухін. Адбіваў і не жаніўся сам. І тады ў 1985 годзе Генадзь уцёк ад Залатухіна ў Маскву ў Літінстытут, дзе пасябраваў са мной. І было ў Генадзя шмат жанчын, з якімі ён хацеў пабрацца шлюбам, але перад тым, як пра гэта сказаць чарговай красуні, Генадзь паказваў іх мне. І я ўсіх бракаваў, бо ведаў, што ў Чалябінску жыве жанчына, якая была дзесяць гадоў жонкай Генадзя, і гадуе двух дзяцей. І ўсё ж, вярнуўшыся назад у Чалябінск, Генадзь жаніўся на паэтцы, якая была за яго амаль на трыццаць гадоў маладзейшая…
01.11.2010. Вярнуўся з філармоніі, дзе выступаў разам з аркестрам Міхаіла Фінберга на канцэрце, прысвечаным 80-годдзю з дня нараджэння Уладзіміра Караткевіча. Зала была поўная. Ад кампазітара Эдуарда Зарыцкага даведаўся, што на словы Караткевіча напісаны 27 песень, і больш напісаць немагчыма, бо тэксты хоць і харошыя, але не песенныя. На жаль, тэлебачанне канцэрт не здымала, а толькі ўзяло інтэрв’ю ў Фінберга…
02.11.2010. У час абеду да мяне ў кабінет зайшоў высокі хударлявы мужчына: “Прабач, што ў час абеду. Можа, табе патрэбны афарызмы? У мяне напісана на цэлую кніжку!” Пагартаўшы рукапіс, я пацікавіўся: “Адкуль Вы? Як Ваша прозвішча?” “Я – Васіль Дзямбіцкі. Працую на чыгунцы. Кладу шпалы, рэйкі…” – адказаў мужчына. “Раней Вы паказвалі каму-небудзь свае афарызмы?” – “Паказваў Марчуку. Ён сказаў, што трэба яшчэ пісаць, каб было што выбраць. А ў 2002 годзе Алесь Масарэнка, пачытаўшы мае творы, сказаў, што ў мяне 70 працэнтаў таленту!” – “Як ён гэта вызначыў?” – “Не ведаю…” – “А як Вы сваю кніжку назвалі?” – “Раней я яе называў “Трагедыя натуры”, раўняючыся на шамякінскую “Трагедыю партызана”. Потым была назва “Время, отведенное для жизни”, а цяпер “Выводы из прожитой жизни”. – “А колькі ж Вам гадоў?” – “Ой, многа! Пяцьдзясят пяць!” – “Зачытайце свой лепшы афарызм”. – “Любоў – гэта кагда ухажываеш за раненым”. І яшчэ пагаварыўшы пра выданне кніг, Васіль Дзямбіцкі на развітанне, усміхаючыся, сказаў: “Я цябе бачыў у Барысаве”…
04.11.2010. У “Мінскай праўдзе” ў аддзеле культуры працаваў Уладзімір Кобрын. Тады, калі я быў валацугам, я часта заходзіў да Уладзіміра з новымі вершамі, і ён без чаргі друкаваў мяне. Тыя, хоць і невялікія, ганарары, якія я атрымліваў з “Мінскай праўды”, заўсёды былі для мяне дарэчы. Мінула недзе гадоў дваццаць, як Уладзімір Кобрын памёр. Дзе ён пахаваны, я не ведаю, але няхай ён ведае, што я памятаю яго…
08.11.2010. Памёр Міхаіл Савіцкі. Гадоў пяць назад у выдавецтве мы планавалі выдаць пра яго кнігу. Ужо быў знойдзены складальнік выдання, было жаданне мець кнігу пра сябе і ў мастака. І тут раптам аб’явіўся сын Савіцкага Андрэй, які заявіў, што ён сам напіша кнігу пра бацьку і яму не патрэбны памагатыя. На гэтым усё і скончылася…
10.11.2010. Уладзімір Казбярук, прынёсшы рукапіс кнігі пра Максіма Танка, пахваліўся малюнкам Караткевіча, які ён яму падарыў у 1969 годзе. Цікавы малюнак. Гаворачы пра здароўе, Уладзімір Міхайлавіч паскардзіўся: “У мяне ў хатняй бібліятэцы больш за тры тысячы кніг. Хацеў было здаць куды-небудзь, мне ж ужо 88-ы год ідзе, але ніхто не бярэ. Кажуць, месца няма для кніг…”
11.11.2010. У Музеі гісторыі беларускай літаратуры сёння адбылася вечарына, прысвечаная 85-годдзю беларускага радыё. Вялі Галіна Шаблінская і Алег Вінярскі. Людзей было шмат. Выступленні былі цікавымі, асабліва ўспаміны пра кур’ёзныя выпадкі на радыё. Я ведаў, што і мне дадуць слова, таму быў гатовы ў любую хвіліну выйсці да мікрафона. Недзе праз дзве гадзіны Галіна Шаблінская аб’явіла: “А зараз выступіць вядомы паэт Анатоль Шніп!” Нехта з залы паправіў: “Віктар Анатольевіч…” А пазней, пасля выступлення, Валянціна Коўтун, каб даведацца пра лёс сваёй кнігі ў выдавецтве, аклікнула мяне: “Людміла…”
Заўтра іду на вечарыну, дзе буду ў журы выбіраць прыгажунь сярод паэтак. “А хто там будзе ў журы акрамя цябе?” – пацікавіліся ў мяне на працы. “Ну Пятро Васючэнка!” – адказаў я. “Дык ён жа дрэнна бачыць!” – “Ну і што! Крот жа захацеў жаніцца на Дзюймовачцы!” – адказаў я…
15.11.2010. З Аксанай Спрынчан і Ярашам Малішэўскім быў на прэзентацыі іх кнігі “Незвычайная энцыклапедыя беларускіх музычных інструментаў” у кнігарні “Кнігачэй”. Арганізатары прэзентацыі запрасілі з бліжэйшай школы вучняў трэціх і чацвёртых класаў з эстэтычным ухілам. Дзеткі харошыя. Слухалі ўважліва Аксаніны вершы і Ярашава ігранне на музычных інструментах, якія ён захапіў з сабой. Потым арганізатарка прэзентацыі правяла невялікі конкурс з выдачай прызоў. Дзеці актыўна ўздымалі рукі, стараліся гаварыць па-беларуску. Пытанні былі лёгкія. Напрыканцы было аб’яўлена, што можна набыць кніжку і атрымаць аўтографы. Грошай ні ў кога не было, і мы дзецям прапанавалі пазней прыйсці з бацькамі ці адным і набыць кнігі. “А колькі каштуе?” – пацікавіўся белабрысы хлопчык. “Трэба будзе ўзяць дванаццаць тысяч. Трыста рублёў атрымаеце рэшты”, – адказала прадаўшчыца. “Я вазьму дваццаць, каб была большай рэшта!” – тут жа сказала дзяўчынка і паглядзела наўкол, нібыта запыталася: “А хто возьме болей?”
24.11.2010. Размаўляў па тэлефоне з Мар’янам Дуксам, які жыве ў вёсцы Солы на Смаргоншчыне. Яму там сумнавата, але ж не плачацца, што яго ўсе забыліся. Ды і не забыліся пра яго, бо як можна забыцца пра паэта, які піша нядрэнныя вершы…
27.11.2010. У калідоры перагарэла лямпачка. Адразу ж узгадалася, як гадоў пяць назад я прачнуўся ў дзве гадзіны ночы. Перад абуджэннем мне сніўся дождж, таму, пачуўшы шум вады, не адразу зразумеў, што адбываецца. Праз пару хвілін я ўстаў з канапы і пайшоў у цемнаце ў калідор, дзе са столі цякла вада. І не паспеў зрабіць кроку, каб уключыць святло, як адбылося замыканне электраправадоў, асвяціўшы затоплены калідор снапом іскраў. Паміж маім жыццём і смерцю быў крок…
28.11.2010. Пасля школы, прыязджаючы ў вёску, калі не было спраў каля хаты, я заўсёды бадзяўся па палях і глядзеў, дзе што змянілася і што засталося, як было. Мама напачатку злавалася: “Не цягайся ты па палях! Людзі будуць смяяцца!”, а потым яна перастала мяне вучыць, як трэба сябе паводзіць у роднай вёсцы. А я хадзіў па палях і адзін, і з братам Вовам, і са сваёй Людмілай і дзецьмі, і заўсёды, вярнуўшыся дамоў, адчуваў сябе хоць і стомленым, але задаволеным, нібыта, ходзячы за вёскай, я шукаў і знаходзіў сябе самога…
Учора з Людмілай глядзеў японскі фільм “Ушедшие”, дзе стары, які спальвае памерлых, сказаў: “Смерць – гэта вароты ў іншы свет…” Праўда, нічога ў гэтых словах новага няма, але…
Канчаецца год… І чорныя дрэвы за маім акном, як уздубараныя галавешкі на вялікім вогнішчы нашага жыцця…
01.12.2010. У час вучобы ў Літінстытуце некалькі разоў слухаў Бэлу Ахмадуліну на паэтычных вечарынах у ЦДЛе. Яна чытала свае творы, як спявала…
02.12.2010. Мастачка прынесла афармленне казак. Гляджу яго разам са сваімі супрацоўнікамі. Усе хваляць. Малюнкі сапраўды цудоўныя. І раптам бачу ў аднаго казачнага героя на руцэ шэсць пальцаў. Хачу запытацца: “Гэта памылка ці так па тэксту?”, але маўчу, бо няёмка прызнацца, што казак, якія будуць у новай кніжцы, я пакуль што не чытаў. І ўсё ж праз пару хвілін цікаўлюся ў прысутных, што на малюнку намалявана няправільна. Усе глядзяць і маўчаць. І тады я кажу: “Ці бываюць людзі з шасцю пальцамі?” І чую ў адказ: “Бываюць”. “А тут намалявана правільна ці не?” – пытаюся далей. “Няправільна!” – ускрыквае мастачка, якая, калі малявала, так захапілася працай, што забылася, колькі ў людзей на руках пальцаў…
На вуліцы цёмна. Жоўтыя квадраты вокнаў, як соты, напоўненыя мёдам жыцця…
