Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
05.06.2014. Па YouTube паглядзеў вечар Канстанціна Кедрава, які праходзіў 29 мая ў Доме-музеі Андрэя Белага. Паэт у 80-я гады ў мяне быў выкладчыкам у Літінстытуце. Гаварыў пра космас, філасофстваваў, і мы, студэнты, якія прыехалі з усяго Савецкага Саюза, а таксама тры чалавекі з Польшчы і два з Манголіі, глядзелі на яго, як на прарока. Памятаю, неяк вечарам да мяне ў інтэрнаце заглянуў сябра, паэт з Чалябінска Генадзь Суздалеў і паведаміў, што да яго прыйшоў Канстанцін Кедраў. Павагаўшыся, пайшоў да Генадзя. Гасцявалі да раніцы, чыталі вершы, філасофствавалі. Ранкам не пайшлі на заняткі. А потым на экзамене Кедраў мне паставіў пяцёрку…
06.06.2014. Міністэрства культуры звярнулася ў выдавецтва з просьбай разгледзець пытанне аб выданні кнігі народнага мастака Беларусі Віктара Грамыкі, якому ў мінулым годзе споўнілася 90 гадоў. Не адкладваючы справу ў бяздонную скрыню, я патэлефанаваў Віктару Аляксандравічу. Пасля майго тлумачэння, чаго хачу, мастак пацікавіўся, чым займаюся акрамя рэдактарства. Пачуўшы, што я паэт, Грамыка сказаў: “Я ўсё жыццё сябраваў з паэтамі. Яны памерлі, а я вось яшчэ ўсё жыву. Прыходзьце да мяне ў панядзелак у майстэрню на Сурганава. Пагаворым. Я Вам пакажу рукапіс кнігі”. – “Добра. Прыйду. Я ў вашым доме бываў у майстэрні Вашчанкі, Альшэўскага…” – “Мая майстэрня з Вашчанкавай была побач. Цяпер я сам хутка буду побач з Вашчанкам…”
Хадзіў у Палац мастацтваў на выставу Дзмітрыя Сарокі. Ён мой зямляк, родам з Крапіўнікаў, што ў кіламетры ад Лягез. Дзмітрый для мяне аднаго распавёў пра ўсе свае карціны, а іх прадстаўлена каля пяцідзесяці. Тут жа я пазнаёміўся з мастаком Віктарам Нямцовым, які сказаў: “Па карцінах Дзмітрыя можна вершы пісаць! Яны светлыя, як пагоднае неба…” Ён хваліў работы свайго аднакласніка, але выказаў думку, што, калі б іх было на палову меней, усё б глядзелася нашмат эфектней.
У час размовы да нас далучыўся скульптар, якога ў свой час вучыў Нямцоў. Пачалі гаварыць пра Міхаіла Савіцкага. Віктар Нямцоў узгадаў: “Незадоўга да смерці Міхаіла Андрэевіча я наведаў яго ў майстэрні. Ён сядзеў на зэдліку і маляваў. Стары, нямоглы. Пасля размовы ён мог бы і сядзець далей, але, калі я сабраўся сыходзіць, Савіцкі ўстаў і, апіраючыся на кульбачку, правёў мяне да дзвярэй. Неяк раней я запрасіў яго выступіць перад студэнтамі. Сказаў, што прыеду на машыне і забяру. Савіцкі адмовіўся: “Не трэба машыну ганяць туды-сюды. Я на трамвайчыку сам да вас прыеду!” І прыехаў. Ён быў чалавекам, які ведаў сабе цану, але і нікога не напружваў у адносінах да самога сябе”. На выхадзе з выставы сустрэліся з мастаком Ягорам Баталёнкам, які, даведаўшыся, хто я, адразу заявіў: “Чытаю! Люблю Вашы вершы і балады!” З добрым настроем мы з Дзмітрыем яшчэ з паўгадзіны пахадзілі па праспекце. Дамовіліся, што, як будзе час і транспарт, абавязкова з’ездзім у Крапіўнікі і Лягезы, дзе прайшло наша дзяцінства…
08.06.2014. Нядзеля. Ездзіў у вёску. Адзін. Увесь дзень думаў: “Хаця б не было дажджу!” З дзяцінства баюся вясковай навальніцы. Па сённяшні дзень памятаецца, як у Лягезах (мне было гадоў пяць) у час навальніцы ветрам адчынілася акно, і ў хату ўварваліся холад і дождж, а за імі слепкае святло маланак і грукат моцных перуноў. Цётка Аля доўга не магла зачыніць акно, і мне здавалася, што яна змагаецца з некім нябачным, што захацеў залезці да нас у хату…
Палоў грады. Даўно гэтай справай не займаўся, таму ўяўляў побач з сабой маму, якая калісьці вучыла мяне, як гэта рабіць. Потым крыху пакасіў каля хаты. Каса тупая. Трэба плот рамантаваць…
У садзе вецер зламаў старую сліву. І яна, яшчэ жывая, цяпер ляжыць на траве з такім выглядам, быццам кажа: “Не вінаватая я!”… Каля ганку, дзе раней ніколі травы не было, нарасло лапухоў…
За гадзіну да майго ад’езду захмурэлася, і пачало грымець. Пакрапаў дождж і заціх. Хата напоўнілася цемрай. Праз паўгадзіны развіднела, і я пайшоў на аўтобусны прыпынак. Убачыўшы суседку Ліду Шніп, агукнуў яе, і яна, кінуўшы свае справы ў агародзе, правяла мяне да аўтобуснага прыпынку. Паўспаміналі ранейшую вёску, дзе мы былі малымі, а Пугачы былі вялікімі. У дарогу Ліда дала вялікую трускалку, якая першай паспела, і я павёз яе ў Мінск, як кропельку пугачоўскага сонца…
09.06.2014. Патэлефанавала Алена Папова. У яе ў “Мастацкай літаратуры” рыхтуецца да друку кніга, у якой змешчаны раман, дзе ёсць два героі: адзін Шніп-маленькі, а другі Шніп-вялікі. Гэты твор гадоў дваццаць пяць таму друкаваўся ў “Нёмане”, і я тады не вельмі быў рады, што Алена Георгіеўна сваім героям дала маё прозвішча. Прайшоў час, і гэты раман зноў трапіў да мяне. Я цяпер спакойна ўспрыняў ейных Шніпоў. Сёння ж Алена Георгіеўна папрасіла памяняць “Шніпа” на “Шрупа”. “Я супраць! У нас ёсць паэт Павел Шруб. А Шруб і Шруп вельмі сугучныя”, – запярэчыў я. Маё “Няхай будзе, як ёсць!” Папова не прыняла. Памеркаваўшы, як і што, сышліся на тым, што “Шніп” заменіцца на “Шнап”…
А палове трэцяй я адчыніў дзверы ў пад’езд дома на Сурганава, дзе размешчаны майстэрні мастакоў, і ўбачыў перад сабой спіну невысокага старога, які, відаць, толькі што зайшоў. Вахцёр, які стаяў за сваім сталом, пацікавіўся: “Вы да каго?” “Я да Віктара Аляксандравіча Грамыкі!” – адказаў я, і стары, які паціхеньку рухаўся да ліфта, павярнуўся і, усміхаючыся, сказаў: “Гэта да мяне…” Мы павіталіся і пайшлі далей. На ліфце падняліся на шосты паверх. Віктар Аляксандравіч стаў адмыкаць майстэрню, але ў яго не атрымалася гэта зрабіць, і ён даў мне ключы. Зайшоўшы ў памяшканне, я адразу ўбачыў стол, а на ім пляшку каньяку і кніжку. Амаль следам за намі прыйшлі жонка мастака і, відаць, іх дачка і прынеслі дзве торбы з ядой. Пакуль мы гаварылі пра будучую кнігу Віктара Грамыкі, жанчыны накрывалі стол, хоць я і адмовіўся ад пачастунку. Хутка мы засталіся ўтраіх. П’ючы гарбату, Віктар Аляксандравіч паведаміў, што зусім нядаўна аддаў 40 карцін у Оршу. Майстэрня крыху пабяднела.
Даведаўшыся, што я з Валожынскага раёна і маё дзяцінства прайшло ў Лягезах, што паблізу Яршэвічаў, мастак радасна заўсміхаўся: “Я добра ведаю гэтыя мясціны. Я там часта бываў на практыцы са студэнтамі!” Разгарнуўшы каталог і паказаўшы рэпрадукцыю карціны “Беларусы” (1954), Віктар Аляксандравіч сказаў: “А гэта жыхары Яршэвічаў! Магчыма, гэта Вашы сваякі…” Згадалі рачулку Яршоўку, на якой у свой час было каля сарака млыноў.
Разглядаючы карціны на сценах, я заўважыў у куце ікону. Хацеў запытацца пра яе гісторыю, але тут жа ў куце каля карцін на падлозе ўбачыў аўтамат. “Гэта муляж! Мне яго зрабілі, каб, малюючы, я памеры зброі не парушыў…” – сказаў Віктар Аляксандравіч. “Цяпер Вы малюеце?” – пацікавіўся я. “Малюю. Але ўжо не шмат. Вочы дрэнна бачаць”. – “Вы хораша намалявалі партрэты Патрыяршага Экзарха Беларусі Паўла!” Я ўстаў з-за стала і падышоў да мальбертаў. “Гэта не мае работы. Гэта Эмы!” – пачуўшы адказ мастака, я папрасіў Эму Мікалаеўну паказаць яшчэ што-небудзь са сваіх карцін. Яна прынесла нацюрморты. Вельмі выразныя і паэтычныя.
Гаворачы пра будучую кнігу Віктара Грамыкі, якому пайшоў 92-і год, мне ўвесь час хацелася сфатаграфавацца з ім на памяць, але я гэтага не зрабіў, бо не захацеў быць падобным да тых, хто хадзіў да вядомых пісьменнікаў, каб з імі, нямоглымі, сфатаграфавацца. Кніга народнага мастака Беларусі Віктара Грамыкі, якая, вельмі спадзяюся, выйдзе напачатку наступнага года і яе ўбачыць аўтар, будзе называцца “Свет и тени ушедшего века”…
Сяргей Запрудскі праз Фэйсбук паведаміў: “Сёння абаранялася дыпломніца (можна паглядзець адну з яе публікацый), якая даводзіла, што калі выраз “горкая адзінота” ўжывалі не толькі Якуб Колас і Янка Купала, але таксама Людміла Рублеўская і Віктар Шніп, то гэта паэтычная канструкцыя “шырокаўжывальная”. Вось што напісала ў сваім дыпломе Жанна Клімянок з Мінска: “Атрыбутыўная канструкцыя “горкая адзінота”, вядома, не можа быць уключана ў сінтаксічны слоўнік толькі па адным кантэкстным ужыванні з класічнай літаратуры. Аднак супастаўленне купалаўскага варыянта з іншымі мастацкімі азначэннямі можа даць падставу для занясення яго ў слоўнікавы артыкул. У
Л. Рублеўскай знаходзім: “горкай адзіноты цяжкі вопыт”; у вершы В. Шніпа: “Але цябе сустрэў замок стары/І гурбы снегу шэрага ў двары/Як адзінота горкая бацькоў…” Як бачна, паэтычная канструкцыя шырока ўжывальная”.
10.06.2014. Апошні раз дома ў Рыгора Барадуліна быў у 1985 годзе, калі прыходзіў развітацца са сваім Настаўнікам, сабраўшыся на вучобу ў Маскву. Пра гэта ўзгадаў сёння, ідучы да дому Рыгора Іванавіча з Ганадам Чарказянам. У маім партфелі была кніга Барадуліна “Каўчэг”, якую я склаў і якая толькі што выйшла ў серыі “Паэзія ХХ стагоддзя”. На вуліцы каля дома нас чакала Валянціна Міхайлаўна. Прывітаўшыся, мы абняліся, і 1985 год, і 2014-ы злучыліся дарогай, па якой я ішоў да дому Барадуліна. З Рыгорам Іванавічам пасля Масквы мы нярэдка сустракаліся ў выдавецтве, дзе паэт працаваў, на калідорах рэдакцый і ў Доме літаратара. Шмат разоў мой Настаўнік запрашаў мяне з Людмілай у госці, але, на жаль, мы так і не схадзілі да яго, адкладаючы сустрэчу на лепшыя часы. Аднак лепшых часоў не прыйшло.
І вось сёння, зайшоўшы ў барадулінскі пад’езд, я адчуў сябе тым белабрысым сарамлівым хлапчуком з вучнёўскім сшыткам вершаў. На гэты раз у мяне быў не мой сшытак, а кніга Настаўніка. Што скажа Валянціна Міхайлаўна? А яна, узяўшы барадулінскі “Каўчэг”, пацалавала і, прыціснуўшы яго да грудзей, сказала: “Мой Грышка…” Зайшоўшы ў кватэру, Валянціна Міхайлаўна адразу завяла нас у барадулінскі кабінет і пасадзіла мяне на крэсла Барадуліна. Памянуўшы Рыгора Іванавіча, мы сталі ўспамінаць тыя часы, калі на ўваходных дзвярах паэта вісела падкова. “Падковы той даўно няма, нехта скраў…” – сумна паведаміла Валянціна Міхайлаўна і стала распытвацца пра дзяцей, працу, бацькоў.
Нашу ідылію парушыў званок у дзверы. Прыйшоў Сяргей Шапран, які прынёс кніжку Васіля Быкава “Мёртвым не баліць”, што выдалі без купюр. Ён, відаць, не чакаў, што ў Валянціны Міхайлаўны будуць такія госці. Далучыцца да нас Сяргей адмовіўся і хутка пакінуў кватэру.
Да мяне падсеў барадулінскі кот. Гаспадыня тут жа сказала, што ён, відаць, чакае ад мяне таблетку валяр’янкі, якую часта атрымліваў ад Рыгора Іванавіча, калі той так сядзеў, як я цяпер сяджу за пісьмовым сталом. Узгадваючы Бураўкіна, Валянціна Міхайлаўна паведаміла: “Даведаўшыся, што Барадулін памёр, жонка Бураўкіна ўсклікнула: “Ён і тут апярэдзіў Генадзя…” У кабінеце майго Настаўніка, як і трыццаць гадоў таму, на сценцы – партрэт маці, партрэты Купалы і Караткевіча. З’явіўся партрэт Быкава. У кніжнай шафе шмат знаёмых кніг. Усё, здаецца, як і было даўным-даўно, але і не ўсё, няма самога Гаспадара…
14.06.2014. Быў запрошаны ў Маладзечна на ХІV Нацыянальны фестываль беларускай песні і паэзіі, але не паехаў. З сястрой Валяй, яе мужам Віцем і іх дачкой Надзяй працаваў у Пугачах. Кожнаму з нас было што рабіць. Я касіў. Бачыў сябра свайго дзяцінства Тоніка Руткевіча. Ён, відаць, хацеў падысці да мяне (доўга стаяў на вуліцы і глядзеў, як я кашу), але не падышоў. Сашка Балотнік падышоў бы, але ён ужо сем гадоў, як памёр…
Абкошваючы кусты агрэсту, узгадаў радок са свайго юнацкага верша: “Пікі вострыя ў агрэста дзеля самаабароны”… У траве чорныя жабы, нібыта злепленыя з пачарнелай мокрай лістоты, што апала мінулай восенню…
На плоце нашай паштовай скрынкі даўно няма. А мне яна нярэдка сніцца, напоўненая газетамі (выпісвалі “Звязду” і раёнку “Працоўную славу”), а таксама лістамі ад сяброў і паведамленнямі пра грашовыя пераводы з рэдакцый…
Шпакоўні апусцелі, і шпачкі некуды паляцелі… Пад вокнамі пасаджаныя мамай кветкі красуюцца і сваімі вочкамі глядзяць самотна на мяне, спадзеючыся, што не скашу іх…
Вяртаючыся ў Мінск, заехалі на Ракаўскія могілкі да бацькоў. Пастаялі, памаўчалі. Дрэвы зялёныя, помнікі чорныя, трава мокрая…
16.06.2014. Уладзіміру Федасеенку 88 гадоў. Думаю, што мала хто ведае такога празаіка, але ён ёсць. За сваё жыццё ён выдаў пяць кніг. На днях выйшла шостая, куды ўвайшлі ранейшыя тры раманы пра вайну. Сёння Уладзімір Канстанцінавіч патэлефанаваў: “Віктар, вялікі табе дзякуй за кнігу. Я скора сыходжу. Ты мне такі цудоўны помнік зрабіў! Дзякую!” “Гэта не я! Гэта выдавецтва!” – запярэчыў я і хацеў яшчэ тое-сёе сказаць нашаму аўтару, але ён паклаў трубку…
17.06.2014. Ірына Цвяткова (жонка Васіля Раінчыка) прынесла рукапіс кнігі пра ансамбль “Верасы”. Пагаварылі. Прыемна было пачуць, што ў яе сярод любімых песень мая “А ў гасцях…”: “Са Зміцерам Яўтуховічам я разам вучылася. Харошы кампазітар. Песня на Вашы словы ў яго адна з лепшых!”
Хадзіў у Нацыянальны мастацкі музей на выставу аднаго фотаздымка Юрыя Іванова “Лятучка”. Не пайшоў бы (не магу ніяк ачуняць ад паездкі ў вёску), калі б не быў асабіста запрошаны. А знаёмыя мы яшчэ з 1987 года, калі я ўладкаваўся на працу ў часопіс “Беларусь” у аддзел культуры. У той жа год і быў зроблены здымак “Лятучка”, і тады ж ён друкаваўся на вокладцы часопіса. На 75-годдзе Юрыя Сяргеевіча народу назбіралася паўнюткая зала. Многія стаялі. Эдуарду Ханку не сядзелася. Ён туды-сюды швэндаўся, быццам хацеў, каб усе яго ўбачылі і прашапталі: “Гэта Ханок…” Адных народных артыстаў было каля дзясятка. У ліку першых выступіў Анатоль Кашапараў, які спецыяльна прыехаў з Масквы. Праспяваў дзве песні з рэпертуару мулявінскіх “Песняроў”. Я сядзеў з мастаком Алегам Карповічам, а перад намі быў Ігар Лучанок, які час ад часу паварочваўся да нас і каментаваў, што гаварылася ў мікрафон. Імпрэзу вёў рэжысёр тэатра Барыс Луцэнка, і ўсё, што адбывалася, было як спектакль, дзе ўсе прысутныя былі артыстамі яго тэатра…
