Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
13.06.2010. Мне было трынаццаць. Начытаўшыся кніжак пра скарбы, я вырашыў закапаць свой сшытак з вершамі пад рабінай на ўзмежку нашых сотак. Мне ўяўлялася, што пройдзе шмат гадоў, і нехта знойдзе мае вершы і будзе радавацца такой нечаканай знаходцы. Загарнуўшы сшытак у цэлафан, а цэлафан вымазаўшы ў салідол і паклаўшы гэты скрутак у вялікую бляшанку, я закапаў яго пад рабінай. Месяцы тры кожны дзень хадзіў да свайго скарбу правяраць, каб ніхто яго без пары і часу не дастаў. Пачалася зіма. Усё пазамятала, а каля рабіны наогул намяло велізарную гурбу, якая вясной доўга не магла растаць. За зіму я надумаўся, каб мой скарб набыў большую каштоўнасць, да сваіх вершаў дакласці некалькі старых злотых, якія даўно знайшоў у Гаіку ў сметніцы. Дадаўшы злотых да свайго сшытка з вершамі, я зноў засыпаў яму. Восенню да скарбу даклаў яшчэ пяцьдзясят капеек драбязой. Праз зіму не пашкадаваў рубля. Закончылася вясна, прайшло лета, і я паехаў у Мінск вучыцца. І перастаў хвалявацца за свой скарб…
14.06.2010. З cамага ранку патэлефанаваў Ігару Вярсоцкаму, які для кніжкі пра кампазітара Яўгена Глебава, якая выйдзе ў нас, у сваім выдавецтве рыхтуе музычны дыск. Ад Ігара пачуў сумную навіну: 30 мая памёр сын Глебава Радзівон, які быў вельмі таленавітым кампазітарам, але які так і не змог выйсці з ценю геніяльнага бацькі. Жонка Яўгена Глебава Ларыса Васільеўна засталася адна…
19.06.2010. На вуліцы дождж. Каля майго акна высокія дрэвы з густымі галінамі, як марскія водарасці, і я сяджу ў кватэры, як у падводным царстве…
24.06.2010. У мяне на працоўным стале ў выдавецтве ляжыць кніга вершаў артыста Анатоля Жука “Туга” з подпісам: “Віктару Шніпу – Паэту Сапраўднаму, што даволі рэдкая з’ява. З павагай Ан. Жук. 28.04.2008 г.” Час ад часу я заглядаю ў “Тугу” і прачытваю па некалькі вершаў. І заўсёды мне на вочы трапляе нумар тэлефона, які Анатоль пакінуў на развітанне ў кніжцы, папрасіўшы, каб тэлефанаваў, калі яго не будзе ў тэатры. Хутка год, як Анатоля Жука няма на гэтым свеце, а мне ўсё хочацца набраць нумар яго тэлефона…
26.06.2010. З ракаўскай таўкучкі мне мама прывезла абнову – рудыя штаны. Я тут жа іх апрануў і пабег пахваліцца сябрам, якія ўжо сядзелі ў камбайне, што стаяў на вуліцы каля хаты Віцькі Балотніка. Не паспеў я падысці блізка, як пачуліся крыкі: “Манах у рудых штанах! Манах у рудых штанах!” І я, на момант спыніўшыся, пачаў кідаць каменне ў камбайн. Хлопцы не заціхлі, а яшчэ мацней пачалі крычаць: “Манах у рудых штанах!” Не ведаю, чым бы мая вайна з сябрамі скончылася, калі б не выйшаў камбайнер і не разагнаў нас. Вярнуўшыся дамоў, я са злосцю сцягнуў з сябе рудыя штаны і схаваў, каб ніхто не знайшоў…
30.06.2010. Жывучы побач з паэтам Сяргеем Новікам-Пеюном, я з Людмілай і малой Веранічкай часта бываў у яго. Кожны раз Сяргей Міхайлавіч даваў Вераніцы аркуш паперы і алоўкі, каб малявала. А мы, дарослыя, размаўлялі пра літаратуру, слухалі песні паэта ў яго выкананні. Развітваючыся, Сяргей Міхайлавіч акуратна браў малюнкі нашай дачкі і складаў у спецыяльную папку з надпісам “Малюнкі Веранікі Шніп”. Паэт верыў, што з малой дзяўчынкі, якая ўсё малюе нейкіх каляровых чарвякоў, атрымаецца сапраўдная мастачка. І ён не памыліўся – сёння наша Вераніка – студэнтка трэцяга курса Беларускай акадэміі мастацтваў…
1 мая 1993 года ў нас з Людмілай нарадзіўся сын Максім. На другі дзень пасля таго, як Людміла выпісалася з раддома, Сяргей Новік-Пяюн запатрабаваў, каб мы з каляскай падышлі пад ягоныя вокны і паказалі малога. Мы так і зрабілі. А Сяргей Міхайлавіч, як з неба, з акна сваёй аднапакаёўкі благаславіў на шчаслівае жыццё нашага Максіма. Потым з Максімам і Веранікай мы яшчэ часта бывалі ў паэта, але, на жаль, апошнія месяцы жыцця ён часта хварэў і памёр 26 жніўня 1994 года. Цяпер пытаюся ў сына: “Памятаеш, як мы хадзілі да паэта Сяргея Новіка-Пеюна, і ён табе, як і Вераніцы, даваў паперу і алоўкі для малявання?” “Памятаю”, – адказвае Максім. “А што ты памятаеш?” – пытаюся далей. “Паэта памятаю…” – чую ў адказ…
02.07.2010. Мужчына працаваў у судзе, і ягоны бацька да самай пенсіі таксама там жа быў суддзёй. Сабраўшы грошай, стары паехаў адпачываць на Чорнае мора. Праз тыдзень мужчыну прыйшла тэлеграма, што ягоны бацька памёр і трэба яго забраць дамоў. Мужчына пра сваю бяду расказаў на працы і заявіў, што ён не паедзе забіраць бацьку, бо ў яго на гэта няма ні грошай, ні часу. І суддзі самі паехалі ў Крым, забралі і прывезлі труну з памерлым. Мужчына, развітаўшыся з бацькам, сказаў, што ў яго няма грошай і часу на пахаванне, і ён хоча, каб памерлага крэміравалі, а урну з прахам ён забярэ і завязе на могілкі, дзе пахавана яго маці. Суддзі зрабілі памінкі, а урну з прахам свайго калегі перадалі мужчыну. Праз два гады мужчына звярнуўся ў суд, бо ў яго кватэру залезлі зладзеі. Сярод скрадзенага ў спіску была і урна з прахам бацькі абрабаванага…
“Час ідзе, і лес стары радзее” – радкі паэта Уладзіміра Марука. Часта іх успамінаю, калі прыходжу ў холдынг “ЛіМ”. Вось і ўчора быў. З фотамайстрам Кастусём Дробавым адбіралі здымкі для кніжкі “Хойнікаўшчына літаратурная”, што рыхтуецца ў нас у выдавецтве. Амаль гадзіну прабыў у Кастуся. Заходзілі супрацоўнікі “ЛіМа”, віталіся, пыталіся пра жыццё-быццё. Хутка будзе сем гадоў, як тут, у гэтых мне родных сценах, я шараговы аўтар. Вельмі шмат усяго змянілася, а самае галоўнае – амаль няма тых, з кім я працаваў. Адны звольнены, другія самі звольніліся, а трэція памерлі… А я працаваў у “ЛіМе” амаль дзесяць гадоў…
19.07.2010. У час летніх вакацый часта па вечарах дапазна з сябрамі гуляў у валейбол. Нярэдка да нашай кампаніі далучалася дзяўчына з Гіневіч, якая прыходзіла ў Пугачы і заставалася начаваць у сваёй стрыечнай сястры. Дзяўчына мне падабалася, і я, калі яна мяч адбівала на мяне, думаў, што і я ёй падабаюся. І пасля, паехаўшы ў Мінск вучыцца, часта марыў, каб як-небудзь сустрэцца з ёй у нашым аўтобусе. Мара мая збылася недзе праз гадоў пяць, калі ехаў з вёскі ў горад. Яна зайшла ў аўтобус з малой дзяўчынкай на руках, а следам за ёй залез малады мужчына з велізарнымі сумкамі. Пазней я даведаўся, што мая валейбалістка выйшла замуж за футбаліста, які гуляў у дублі мінскага “Дынама”…
27.07.2010. На прыпынку з букетам, загорнутым у газету, сустрэў Ларысу Васільеўну Глебаву. Дзесяць гадоў назад у яе памёр муж, кампазітар Яўген Глебаў. Мінула ўжо больш за сорак дзён, як жанчына пахавала адзінага сына Радзівона, якому было сорак чатыры гады. Сёння яна ехала на пахаванне хроснай сына…
28.07.2010. Кожны вечар суседчына дачка, нядаўняя школьніца, выводзіць на Мухлю сабачку. “Па дзве, а то і па тры гадзіны выгульвае!” – радуецца суседка. Я маўчу, хоць ужо колькі разоў бачыў яе сабачку, прывязанага да лаўкі, на якой дзяўчына абдымалася з белабрысым хлопцам…
30.07.2010. Заўтра ўсёй сям’ёй ідзем на вяселле. Жэніцца сын маёй сястры Валі. Даўно на вяселлях не быў, таму неяк на душы неспакойна, нібыта сам буду жаніцца…
09.08.2010. З Гомельскай вобласці прыехала жанчына – прывезла паказаць мужавы вершы. Творы, у параўнанні з тым, што амаль кожны дзень прыносяць у выдавецтва ўсё новыя і новыя рыфмаплёты, больш-менш чытэльныя. Пытаюся: “Ці даўно Ваш муж піша?” “У дваццаць гадоў пачаў, а цяпер яму шэсцьдзясят”, – адказала жанчына. “А што ён столькі часу рабіў і чаму не хадзіў па рэдакцыях?” – цікаўлюся. “У школе выкладаў гісторыю. Ён і цяпер нікому не паказаў бы вершаў, а я вось сама ўзяла іх і прывезла вам. Можа што і вартае напісаў”, – сказала жанчына. І я, крыху пахваліўшы творы за шчырасць, адправіў яе ў часопіс “Нёман”. Можа, там што і выберуць да друку, а можа, і не…
11.08.2010. Неяк прыходжу на працу ў “ЛіМ”, а каля дзвярэй холдынгу ўжо стаяць два нашы начальнікі, два Юры. У аднаго ў руках сігнальны нумар часопіса “Полымя” з маімі новымі вершамі, і начальнік, не вітаючыся, задае пытанне: “Гэта Вы самі напісалі такія вершы?” “Якія?” – нібыта нічога не разумеючы, кажу я. “А вось гэтыя!” – Юра падсоўвае мне пад нос разгорнутае “Полымя”. “Калі тут напісана маё прозвішча і мой здымак, дык гэта мае вершы!” – “Я ў Вас пытаюся, Вы самі іх пісалі?” – “Сам. А што такое?” – “І колькі Вам за іх заплацілі?” – “Пакуль яшчэ не плацілі…” – “А колькі заплоцяць вось за гэты верш?” – цікавіцца Юра і паказвае на верш “Беларускае мора”. Я нейкі час маўчу, бо думаю, якую лічбу назваць (завысіць, ці занізіць, ці праўду сказаць), а потым і кажу: “За гэты верш будзе тысяч дзесяць, а можа, і меней”. “Як гэта дзесяць тысяч?! Мы Вам даем за гэты верш трыста тысяч, толькі дазвольце нашаму гурту яго спяваць!” – “Ну добра. Давайце трыста тысяч”, – задаволена ўсміхаюся я, а два Юры, зайшоўшы за мной у мой рэдактарскі кабінет, замыкаюць дзверы і пачынаюць спяваць “Беларускае мора”, і так хораша, што ў мяне па спіне мурашкі забегалі. Пасля гэтых спеваў у Юраў змяніліся да мяне адносіны і самае галоўнае – яны перасталі кожную хвіліну стаяць над маёй душой. Праўда, за верш “Беларускае мора” ў “Полымі” мне заплацілі дзесяць тысяч, бо бухгалтэрыя не паслухалася двух Юраў…
На працы даведаўся, што сёння пахавалі літаратуразнаўца Генадзя Шупеньку, які ў свой час працаваў у выдавецтве “Мастацкая літаратура”. Апошія гады ён хварэў. Чалавекам Генадзь быў вясёлым, добра іграў на гармоніку і спяваў, тварыў мала, бо браўся пісаць не пра ўсіх. Пражыў 74 гады…
Заўтра адбудзецца пахаванне празаіка Вячаслава Дубінкі. Успамінаецца канец 80-х гадоў. Тады я працаваў у часопісе “Беларусь” у аддзеле культуры, і да нас у рэдакцыю часта заходзіўся наш няштатны супрацоўнік Вячаслаў Дубінка, які заўсёды на святы прыносіў свае цудоўныя падарункі-выцінанкі. Цяпер у мяне дома тое-сёе з яго работ захоўваецца. Некалькі разоў я быў у яго майстэрні. Недзе тыдзень назад мы сустрэліся на праспекце. Маглі размінуцца, нібыта не пазнаўшы адзін аднаго, але мы павіталіся і крыху пагаварылі пра жыццё-быццё. Шкада, што пісьменнік мала пісаў і друкаваўся. Вячаславу было 69…
17.08.2010. У сталоўцы каля сваёй працы сустрэў фатографа Анатоля Каляду, ссівелага і амаль бяззубага, і ўсё ж элегантнага, як гадоў 15 назад, калі ён супрацоўнічаў з “ЛіМам”, дзе я працаваў. Сярод фотамайстроў Анатоль нейкі няспешны і непладавіты. Ён ёсць, і нібыта яго і няма. А можа, так і трэба ў гэтым жыцці: не спяшацца і не вытыркацца?
Яна стаяла на прыпынку сярод людзей. І, калі Ён заходзіў у патрэбны яму аўтобус, іх позіркі сутыкнуліся, і ў яго па душэўным спакоі разбегліся агністыя трэшчыны. Пакуль дзверы ў салон не зачыніліся, а гэта было секунды чатыры, Яна некалькі разоў зазірнула яму ў вочы і павярнулася бокам, гарэзна-ганарліва задзёршы свой востры прыгожы носік, нібы кажучы: “Падабаюся? Дык выходзь з аўтобуса!” І не паспеў Ён вырашыць, што рабіць далей, як у аўтобуса зачыніліся дзверы, і Ён паехаў. Яна ж адразу павярнулася спінай да яго, нібы паказваючы сябе ззаду і гаворачы: “Запомні мяне такую!”
У сваім кабінеце сярод старых выданняў знайшоў кніжку “Прага мастацкасці” (1996) Генадзя Шупенькі, які нядаўна памёр. Кніга падпісана адной з супрацоўніц выдавецтва: “Паважанай, мілай, якая так шмат зрабіла, так дапамагла, каб гэта кніга пабачыла ўсё-такі свет (…). Хай жа Бог дае (…)”. Пажаданні Генадзя Шупенькі шчырыя і светлыя, але ягоная кніга, як непатрэбная, ужо 14 гадоў пыліцца ў выдавецкай шафе. Словам, ты дзякуеш некаторым людзям і дорыш ім сваю “прагу мастацкасці”, а ім гэта нічога не патрэбна…
24.08.2010. Напрыканцы працоўнага дня патэлефанавала нейкая бабуля: “Шаноўнае выдавецтва, купіце ў мяне кніжкі Бажова, Салтыкова-Шчадрына, “Сказки зарубежных писателей”, “Рускія народныя казкі” і “Рассказы русских писателей” і выдайце іх у сябе”. Я не адразу зразумеў, што бабуля хоча ад выдавецтва і запытаўся: “Нашто нам іх купляць?” “Калі вы іх у мяне не купіце, то я прадам іх іншаму выдавецтву, і яны будуць багатымі, а вы разарыцеся!” – заявіла бабуля. “Лагічна! А па колькі Вы прадаеце кніжкі? Можа ў нас такіх грошай няма, якія Вы хочаце за іх атрымаць?” – пацікавіўся я. “Я прадаю не дорага. Усяго па дзве тысячы за кніжку. За пяць будзе дзесяць тысяч!” – сказала бабуля. “Добра. Пакіньце мне свой тэлефон. Я тут з начальствам параюся, і потым Вам патэлефаную”, – прапанаваў я, і бабуля тут жа назвала свой нумар тэлефона…
25.08.2010. У “Доме прэсы” быў на прэс-канферэнцыі пісьменніка Сяргея Трахімёнка. Гаварылі пра ягоныя кнігі, што выйшлі ў “Мастацкай літаратуры” і ў холдынгу “ЛіМ”. Ад Сяргея Аляксандравіча, як ад прафесійнага разведчыка, прысутныя даведаліся, што амерыканскіх шпіёнаў у Савецкім Саюзе распазнавалі, а гэта раней быў дзяржаўны сакрэт, па падробных пашпартах, якія былі цалкам, як савецкія, але яшчэ лепшыя. Лепшыя тым, што амерыканцы скарыстоўвалі сашчэпкі з нержавейкі, а ў нас яны былі жалезныя, якія праз два-тры месяцы пачыналі ржавець. Словам, калі твой пашпарт не ржавее, то ты не наш чалавек…
11.09.2010. Стаю на рэштках сцяны Крэўскага замка. Варожыя стрэлы пралятаюць праз мяне…
Дробны дождж, як дымнае мроіва, што прынесена ветрам з нашага далёкага мінулага. На дзядзінцы амаль разбуранага Крэўскага замка пасецца чорны конь. І я іду да яго, нібыта стары абаронца зямлі беларускай…
