Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
17.04.2015. У бібліятэцы Цёткі паэтычны тэатр “Арт.С” пад кіраўніцтвам Аксаны Спрынчан і Яраша Малішэўскага прадстаўляў паэтычна-міфалагічны праект “Сакральная Беларусь”. Чатырнаццатая імпрэза была прысвечана гораду. Выступілі Таццяна Барысюк, Ігар Клепікаў, сям’я Клімковічаў, Серж Мінскевіч, Таццяна Пратасевіч, Людміла Рублеўская, гурт “Мерада”. Прыгожую народную песню праспявала Альжбета Спрынчан-Малішэўская. Усе распавядалі пра гарады і сябе ў гэтых гарадах. Навум Гальпяровіч і Пятро Васючэнка хваляцца, што першае, што яны ўбачылі ў гэтым свеце, былі вежы Сафійскага сабора ў Полацку. Я ж з акна раддома ўбачыў вежы Пішчалаўскага замка. Я павінен быў нарадзіцца ў Валожыне, але бацькаў брат Славік, калі мама сабралася нарадзіць мяне, адвёз парадзіху ў Мінск. Пасля нараджэння ўпершыню ў Мінск я трапіў толькі праз пятнаццаць гадоў, калі цётка Галя прывезла мяне паступаць у Мінскі архітэктурна-будаўнічы тэхнікум…
18.04.2015. З братам Вовам, сястрой Валяй і яе мужам Віцем ездзілі да бацькоў на Ракаўскія могілкі і ў Пугачы…
У метрах трыццаці ад могілак пракладаецца дарога. Яна стане адной з транспартных нітак, якая злучыцца з новай кальцавой дарогай, што праляжа ў кіламетры ад Ракава…
Вова мокрай анучкай пачаў праціраць ад пылу помнік бацькам. І раптам бачым: на помніку амаль зніклі бацькоўскія фотаздымкі. Што рабіць? Трэба будзе ісці ў майстэрню, дзе рабілі помнік, і прасіць перарабіць. Хвілін дзесяць бедавалі. І тут брат узяў сухую анучку і пачаў нанова праціраць. Цуд! Здымкі зноў з’явіліся, і такія ж выразныя!
За два месяцы, якія мы не былі ў бацькоў, непадалёк з’явілася дзевяць новых магіл. Адно супакоіла, што сярод памерлых няма маладых…
Прыехалі ў Пугачы. Каля хаты суха. У хаце ўсю зіму жыла цішыня. Завёў насценны гадзіннік. І паветра ў хаце пацяплела… У садзе гаспадарылі шпакі, як нашы бацькі…
Адведалі дзядзьку Шуру з цёткай Дзінай. Даведаліся, што за зіму памерла некалькі вяскоўцаў, не дажыўшы да пенсіі. Мае равеснікі… Падарыў сваякам сваю кнігу “Заўтра была адліга”. Спадзяюся, што тое, што яны пра сябе там вычытаюць, не пакрыўдзіць іх…
На вуліцы час ад часу бачу старых вяскоўцаў. Усе яны падобныя на маіх маму і тату…
Заехаліся да ракаўскай сваячкі Вольгі. У канцы яе агарода ўбачылі людзей, якія нешта робяць. Ад Вольгі даведаліся, што там рамантуюць помнік яўрэям. На тым месцы стаяла сінагога, дзе ў час вайны 4 лютага 1942 года немцы спалілі 950 ракаўскіх яўрэяў…
19.04.2015. Сёння ў мамы дзень народзінаў. Маме было б 85. Не было б мамы, не было б і мяне. Значыць, у гэты дзень нарадзіўся і я…
З Людай выбраўся ў цэнтр горада, каб скарыстацца бясплатнымі экскурсіямі па Мінску. На жаль, быў лёгка апрануты, а на вуліцы сцюдзёна і ветрана, таму вярнуўся дахаты. Застаўся б, калі б мала людзей прыйшло, а так за дзесяць хвілін да пачатку экскурсіі ўжо сабралася чалавек пяцьдзясят…
20.04.2015. Заўтра Радаўніца. Каля роднай хаты сяджу на лаўцы з бацькамі. Глядзім на заходзячае сонца…
21.04.2015. Радаўніца. Чорны кот, як чорны манах, сядзіць каля брамы на Кальварыйскія могілкі… Сёння ўсе дарогі вядуць на могілкі…
23.04.2015. Ветрана. Сонца, як саламяны капялюш Язэпа Драздовіча…
Прыходзіў Васіль Раінчык з жонкай Ірынай Цвятковай. Рыхтуем кнігу “Верасы”. “Я рукапіс не чытаў. Пасля. Гэта кніга – погляд Ірыны на тое, што адбывалася з намі. Тое, што я перажыў, я некалі сам напішу, і гэта будзе зусім іншая кніга”, – сказаў Васіль Пятровіч Алесю Бадаку і мне. Гаварылі недзе з паўгадзіны. Дрэнна, што не было дыктафона, бо тое, што расказваў Раінчык, мала хто чуў. Я сказаў Цвятковай, каб яна ўсё запісвала. “Я паціху сёе-тое ўжо запісваю…” – прызналася Ірына і ўсміхнулася…
Сёння з мастачкай Кацярынай Дасько і Алесем Разанавым працягнулі працу над кнігай выбраных “пункціраў”. Сёе-тое добрае ўжо вымалёўваецца. Аднак, магчыма гэта здаецца, Алесь Сцяпанавіч не ўсімі ілюстрацыямі, а іх будзе каля трыццаці, задаволены. Пасля кнігі гаварылі пра Скарыну. На вуліцы было змрочна, бушаваў вецер, а нам з разанаўскай паэзіяй было светла, як у поцемках з ліхтаром…
25.04.2015. Па выдавецкіх справах з Алесем Бадаком хадзілі ў Нацыянальны мастацкі музей Беларусі. Пасля афіцыйнай размовы дырэктар музея Уладзімір Пракапцоў зрабіў нам амаль двухгадзінную экскурсію. Напрыканцы пазахапляліся талентам Леанарда да Вінчы. Мне ўзгадалася Італія і яе мастацкія музеі. Падумалася, што праз гадоў трыста і карціны некаторых нашых мастакоў набудуць пэўную каштоўнасць, а пакуль што глядзім на тое, на што глядзім…
Іду дахаты. На пляцы Свабоды каля касцёла невялічкі натоўп. Што за свята? Вяселле. Відаць толькі, што закончылася вянчанне. Маладая задаволена ўсміхаецца. Малады, расшпіліўшы кашулю, курыць, нібыта ў апошні раз…
У Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі наведаў пастаянную выставу беларускага мастацтва, якая час ад часу абнаўляецца. Карціна Міколы Селяшчука, як была выстаўлена гадоў пяць таму побач з творам Уладзіміра Тоўсціка, так і сёння на тым самым месцы. Ці вісяць творы іншых мастакоў на тых самых месцах, як і раней, не ведаю, бо з таго першага прагляду іншых карцін, якія былі побач адна з адной, не памятаю…
26.04.2015. Некалькі дзён таму з’явіліся радкі:
Часовых класікаў раманы й вершы
Згубіліся ў лясах бібліятэк.
А ў кнігах велічныя Храмы й вежы
І ўсё яшчэ жывыя сотні рэк
Згубіліся і зніклі назаўсёды,
Нібыта іх ніколі не было.
І белыя счарнелі параходы
І чорным снегам белы замяло.
Далей не пайшло. Але сёння з’явіўся працяг: “І ты гаворыш: “Гэта наша доля…” І я не знаю, што табе сказаць, Як пажадаць адно: “Пішы, як Толя! Пішы, калі не можаш не пісаць!” Атрымаўся верш, прысвечаны Анатолю Сысу…
Алесь Квяткоўскі паклікаў у майстэрню паглядзець новыя работы. Я паглядзеў і на карціны, і на рудога мураша, які ў мастака са стала ўкраў пясчынку цукру і панёс некуды хаваць…
27.04.2015. Запыханы, папраўляючы на худым пераноссі чорныя, як жалобныя рамкі, акуляры, незнаёмец не ўвайшоў, а проста ўляцеў да мяне, як вецер у расчыненыя дзверы: “Ну вось і я! Я напісаў для цябе апавяданне! Друкуй!” Я выйшаў з-за стала. Паціснуў наведвальніку працягнутую халодную потную руку і прапанаваў сесці. “Мне няма калі тут у цябе заседжвацца! Будзеш друкаваць ці не?” – заявіў мужчына. “А дзе апавяданні?” – запытаўся я. “Калі будзеш друкаваць, то адразу прынясу!” – “Не чытаўшы, мы нічога не друкуем і нічога нікому не абяцаем!” – “А як цябе завуць?” – запытаўся незнаёмец. Пачуўшы адказ, мужчына зняў акуляры і сумна ўсміхнуўся: “Прабачце. Я не ў тое выдавецтва прыйшоў…”
Працягнулі працу над кнігай Алеся Разанава “Такая і гэтакі: талакуе з маланкай дождж”. Мастачка прапанавала некалькі варыянтаў вокладкі. Абмеркавалі. Потым яшчэ раз прагледзелі ілюстрацыі. Вымалёўваецца вельмі арыгінальная кніга. Алесь Сцяпанавіч задаволена ўсміхаўся. Гаварылі пра дождж, пра чарот, пра лістоту, пра журавіны, і ў голасе Разанава мне чулася талакаванне дажджу з маланкай…
28.04.2015. З Наталляй Семашкевіч і Уладзімірам Марозам ездзілі ў Маладзечна ў бібліятэку “Верасок”, дзе прынялі ўдзел у навукова-краязнаўчай канферэнцыі “Не наракаю на цябе, мой лёс…”, прысвечанай 70-годдзю з дня народзінаў пісьменніка і навукоўца Рыгора Семашкевіча. Арганізаваў і вёў канферэнцыю Міхась Казлоўскі. З успамінамі пра брата выступіла Таццяна Міхайлаўна Семашкевіч. Даклады па творчасці пісьменніка зрабілі Лідзія Гардынец і Людка Сільнова. Успамінамі пра сябра падзяліўся паэт Мар’ян Дукса…
У 1979 годзе мой сябра з Латвіі Станіслаў Валодзька, здаўшы зімовую сесію, запрасіў мяне на сустрэчу з Рыгорам Семашкевічам, якому ён пакінуў вершы, каб той пачытаў і даў парады, што рабіць з творамі далей. Сустрэліся мы на калідоры філфака. Сеўшы на падваконне, Рыгор амаль паўгадзіны разбіраў творы Станіслава. Мне тады было дзевятнаццаць гадоў, і для мяне тая сустрэча з Семашкевічам стала добрым літаратурным урокам, які потым мне доўга дапамагаў у напісанні твораў.
Перад канферэнцыяй, прысвечанай Рыгору Семашкевічу, да мяне падышла ўнучка Пятра Бітэля Тамара Бярэзіна і папрасіла напісаць ёй рэкамендацыю ў Саюз пісьменнікаў. Напісаў.
Едучы ў Маладзечна, запытаўся ў Наталлі Семашкевіч пра дзённікі Янкі Брыля. Наталля Іванаўна, выслухаўшы мяне, адказала: “Дзённікаў чатыры тысячы старонак! Гэта больш чым дзвесце аркушаў. Ні ў якіх часопісах друкаваць не будзем! У мяне ад бацькі на лісце напісана просьба: “Выдаць адразу кнігамі!” Я не магу не выканаць бацькаву просьбу”.
29.04.2015. Прайшла навальніца. Як над партовым горадам, над Мінскам лятаюць чайкі і крычаць…
30.04.2015. Учора каля крамы “Алеся” скасілі траву. Прыгожа, пахуча, але тут трава ніколі не стане сенам…
01.05.2015. Нікуды з дому не хадзіў. Быў адзін. Чытаў і спаў. І мне было добра, як дома…
02.05.2015. У маладосці спрачаліся, хто здаравейшы, а пасля пяцідзесяці – хто хварэйшы…
З Людмілай хадзілі на плошчу Свабоды, дзе адбываўся Міжнародны фестываль вулічных тэатраў. Людзей было вельмі шмат, таму, акрамя людзей, амаль нічога толкам не паглядзеў. За дзве гадзіны, якія мы правялі на фестывалі, сустрэлі шмат знаёмых. З Людмілай Хейдаравай адзін аднаго сфоткалі. Сустрэўшы замежных гімнастак, якія ўдзельнічаюць у міжнародных спаборніцтвах па гімнастыцы ў Мінску, я папрасіў, каб даказалі, што яны сапраўдныя гімнасткі, і яны, як гімнасткі, задзёрлі ўгору ногі. Навокал гучалі музыка і песні. П’яных і міліцыі не бачылі. Словам, усё было, як у вандроўным тэатры…
Багоўка, як кропелька золата, на чорным крыжы забытай магілы…
Мая Плісецкая. Лебядзінае возера. Паміраючы лебедзь. Сёння памерла…
03.05.2015. Глядзеў фільм пра князёў. Згадаўся выраз “князь сярэбраны”. Так называў паэта Юрася Свірку Алесь Пісьмянкоў. Нярэдка Алесь называў старэйшага калегу па пяры “вучыцелем”. І недарэмна ўзгадаўся Юрась Мікалаевіч – у яго 6 траўня дзень народзінаў, і было б яму 82 гады…
Яшчэ нядаўна думаў: “Калі ўжо дзень падаўжэе?!” Праз пяцьдзясят дзён дзень пачне карацець. Вось тут і жыві, і радуйся…
Чым болей пішу, тым болей разумею, што іншага занятку, які б мне прыносіў задавальненне, я не маю…
Учора, вяртаючыся з фестываля вулічных тэатраў, на аўтобусным прыпынку сустрэў старога пісьменніка. Павітаўшыся, мужчына сказаў: “Я Вас віншую з выхадам новых кніг! Нядаўна чуў па радыё, што ў мінулым годзе ў Вас першы раз выйшлі ажно чатыры кнігі!” “Гэта, відаць, не пра мяне! У мяне ў мінулым годзе выйшла адна кніга!” – запярэчыў я, але стары настойваў на сваім: “Чатыры! Чатыры! Першы раз! Чатыры!” Не ведаю, чым бы наша размова закончылася, калі б не прыйшоў аўтобус, у які я ўцёк ад суразмоўцы. І раптам сёння, узяўшы ў рукі кнігу “Першы папяровы снег”, я зразумеў, што стары пісьменнік інфармацыю пра тое, што ў мяне выйшла кніга “Першы папяровы снег” у выдавецтве “Чатыры чвэрці”, пачуў, як тое, што ў мяне першы раз адразу выйшлі ажно чатыры кнігі…
05.05.2015. З самага ранку зайшоў стары. З партфеля, купленага, відаць, яшчэ ў мінулым стагоддзі, дастаў папку, завязаную зашмальцаванымі матузкамі, і ўпэўнена заявіў: “Я тут хачу ў вас выдаць кніжку! Не пашкадуеце! Я сабе цану ведаю!” “А што ў Вас?” – запытаўся я. “Апавяданні. Некаторыя пры Кудраўцу друкаваліся ў “Нёмане”. Потым Жыжэнка мяне нешта неўзлюбіў, і мяне перасталі друкаваць…” – адказаў наведвальнік і паклаў на стол папку. Я развязаў матузкі і ўбачыў пажаўцелыя старонкі з машынапісным тэкстам. На тытуле рукапіса было пазначана: “1988 год”. “А чаму ў 1988 годзе Вы забралі з выдавецтва свае творы?” – пацікавіўся я. “Тады тут працавалі людзі, якім я не спадабаўся…” – адказаў стары і расказаў, якія нехарошыя людзі працавалі ў выдавецтве амаль трыццаць гадоў таму…
06.05.2015. Адразу пасля абеду ў маім кабінеце прагучаў тэлефонны званок. Падымаю слухаўку і чую: “Можна ў вас кніжку выдаць?” “Можна. А што ў Вас? Проза? Паэзія?” – кажу я. “Пераклады Пушкіна, Лермантава, Ясеніна…” – адказвае суразмоўца. “А як Ваша прозвішча? Вы вядомы перакладчык?” – цікаўлюся. “Прозвішча – гэта імя па бацьку?” – пытаецца перакладчык. “Прозвішча, калі перакласці на рускую мову, – гэта “фамилия” – тлумачу. Мужчына называе прозвішча. Я такога перакладчыка не ведаю. “А як Вы перакладалі на беларускую мову, калі па-беларуску не размаўляеце?” – пытаюся, і чую ў адказ: “Перакладаў па слоўніку…”
Патэлефанаваў у Лягезы. Павіншаваў дзядзьку Віцю з днём народзінаў. Яму ўжо 82 гады. Клікаў у госці. Калі я ў Лягезах гадаваўся да школы, у дзесяці хатах было чалавек пяцьдзясят. Цяпер засталося чатыры. Дзядзька пры сустрэчы часта ўспамінае, як з гары яго са мной малым на возе панёс конь. Я не памятаю страху, бо мне было весела ад грукату колаў па брукаванцы, а дзядзька і сёння шкадуе, што тады ўзяў мяне з сабой у дарогу, якая магла закончыцца трагічна…
