Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
14.06.2013. З сябрамі еду далёка-далёка ад Мінска. Людміла мяне выпраўляе ў вандроўку, як школьніка ў піянерскі летнік…
14-16.06.2013. Андрэя Федарэнку і мяне Барыс з сынам Алесем звазіў да сябе ў родную вёску Вялікі Бор, што ў Хойніцкім раёне…
Выехалі ў тры гадзіны пасля абеду. Даўгавата выбіраліся з Мінска, а за горадам дарога рамантуецца, таму ў родныя мясціны Барыса прыехалі ў 8 гадзін вечара. Усю дарогу гаварылі пра жыццё і літаратуру.
Не даязджаючы да Вялікага Бору, спыніліся ў лесе, праз які ехалі амаль гадзіну. Лес сасновы. Толькі прайшлі некалькі крокаў, як натрапілі на маладзенькага чорнага вужыка, які, як шнурок з чаравіка лесавіка, ляжаў на ігліцы… Андрэй назбіраў лісічак. Жоўтыя, як пазалочаныя… У лесе камары галодныя і вясёлыя, але не весялейшыя за нас…
Вёску Вялікі Бор я ўяўляў сярод высокага змрочнага лесу, а яна ў лесе не хаваецца, а красуецца каля яго… Барысава сястра Людміла, прыехаўшы з мужам Іванам у родную хату, стала для нас карміцелькай…
Каб ехаць на рыбалку, пачалі шукаць чарвякоў. Няма. Зямля сухая, і мурашак поўна. І тут прыйшоў сусед “Паўтарачка”. На галаве шапка марскога афіцэра. Прапанаваў паказаць, дзе ёсць чарвякі. Іван паехаў з суседам і праз паўгадзіны прывёз літровы слоік з чарвякамі…
Сядзелі і гаманілі амаль да двух гадзін ночы. Андрэй пакінуў нас у 12. У яго звычка класціся спаць у восем гадзін і ўставаць у чатыры…
Усе ўсталі а палове пятай. Андрэй ужо чакаў нас. На рыбалку паехалі за кіламетраў дзесяць ад дому. Злавілі ўпяцёх 62 рыбіны. Невялікія. Карасі і ліні…
Побач з вёскай у сасняку могілкі, дзе пахаваны Барысавы бацькі. Помнік сучасны. З чорнага граніту… Вялікаборскія могілкі бяднейшыя, чым у мяне на радзіме. Пераважная большасць магіл пад жалезнымі крыжамі. На крыжах завязаны рушнікі…
Пасля абеду з’ездзілі ў Хойнікі. Гарачыня пад сорак. На вуліцах горада, як у песні: “Ні машын, ні людзей…”
Прыйшоў павітацца з намі мужчына незразумелага ўзросту, стрыжаны пад Катоўскага. Чытаў нам вершы. Аказваецца, мужчыну 70 гадоў. Гадоў 20 назад ён быў ліліпутам, а жывучы ў радыяцыі, ён пачаў расці і дарос недзе да метра сарака пяці…
Вечарам зноў паехалі на рыбалку. Рыба добра лавілася толькі ў мяне, бо якраз стаў на прыкормленае месца… Едучы з рыбалкі, у жыце бачылі казулю. Яна глядзела на нас так, як бы мы глядзелі на іншапланецян…
У вёсках шмат пустых дамоў. Дамы, калі ў іх няма гаспадароў, зносяцца і закопваюцца тут жа, дзе стаялі… У агародзе ўжо красуе бульба, а ў нас яшчэ не хутка…
Вечарам да нашай кампаніі далучыўся аднакласнік і сябар Барыса Васіль. Паляўнічы. Пасля таго, як гадоў сем таму забіў памылкова ласіху, перастаў хадзіць на паляванне. Гаваркі і жартаўлівы. Калі не разумець гумару, то можна пакрыўдзіцца…
Назад у Мінск выехалі ў 11 гадзін. Заехалі ў Глінішча, дзе нарадзіўся Іван Мележ. Музей на замку. На помніку напісана: “Иван Мележ”… Андрэй увесь час быў у думках пра родную вёску Бярозаўку, дзе 25 мая разбіўся на машыне старэйшы брат Іван, якому было 54 гады…
Заехаліся ў Юркавічы, дзе была стаянка першабытнага чалавека… Мястэчка гарыстае… Праехалі па мосце праз Прыпяць. Згадаўся паэт Алесь Пісьмянкоў, з якім больш за дзесяць гадоў таму праязджалі па гэтым мосце, кіруючыся на выступленне ў дзіцячым летніку…
У Бярозаўцы засталіся лічаныя жыхары. Хаты патанаюць у зелені… Каля хаты Андрэя расце маладая рабіна, якую пасадзіў Андрэй і пра якую напісаў апавяданне… Агарод зарос травой, і ўжо няма знаку, што ў ім былі грады… Па суседстве жыве стрыечная сястра Андрэя. Яна прыйшла з прымаком да нас і адамкнула хату. Убачыўшы, што робіцца ў пакоях, Андрэй завойкаў. Брат разабраў печ, і цяпер на яе месцы яміна. На сценах панаклейваны выразкі з часопісаў…
Бацька Андрэя памёр у 31 год. І маці дваіх дзяцей выгадавала адна. Адзін стаў басяком, а другі – пісьменнікам… Могілкі бяднейшыя, чым у Барыса. Шмат драўляных крыжоў, якія нібыта выраслі з зямлі. На магіле бацькі Андрэя драўляны крыж…
Пасля вёскі Андрэй павесялеў… Назад у Мінск прыехалі а палове восьмай.
17.06.2013. Каля мурашніка спелыя суніцы, як чырвоныя ліхтары на мурашынай вуліцы…
Іржавыя цвікі на асфальце, як мёртвыя дажджавікі…
19.06.2013. Калі я вадзіў дзяцей у пачатковыя класы мастацкай школы, што на Камуністычнай вуліцы, то часта па пятніцах каля кіёска на Старажоўскай сустракаў мастака Уладзіміра Стэльмашонка. Аднойчы я запытаўся: “А ці не лепей выпісаць “ЛіМ” і “Культуру”, чым хадзіць і кожны раз іх купляць?” Уладзімір Іванавіч усміхнуўся і сказаў: “Калі б не газеты, то я сядзеў бы дома цэлымі тыднямі, і мы ніколі б не сустрэліся і не пагаварылі…”
Усё чытаю і чытаю чужыя рукапісы. Добрыя творы, як родныя, радуюць душу, а кепскія толькі раздражняюць, як галодныя бяздомныя сабакі, якім у мяне няма чаго даць…
22.06.2013. Ездзіў у родныя Пугачы… Аўтобус ішоў праз Русакі каля Лягез. З-за дрэў, якія выраслі, вёскі амаль не бачна. Бачна толькі тое, што помніцца з дзяцінства…
У вёсцы Салаўі, праз якую я з мамай хадзіў у Лягезы, салаўёў не чуў, а кожны раз сабакі гаўкалі…
Кудзяўцы… Карнюткі… Звяркі… Караблі… За кожнай назвай вёскі ў мяне цэлыя гісторыі, перажытыя мной, і яны ўва мне, як у скарбонцы, захоўваюцца…
Гляджу на азярыну ў Хмарышках і на беразе бачу сябе малога з вудай. Чырвоны паплавок то знікае ў вадзе, то выплывае, а я ўсё не выцягваю лёску, бо нельга два разы злавіць адну і тую ж рыбіну…
На гары стаяць тры кароўнікі. У крайнім справа працавала мая мама даяркай. І я, будучы школьнікам, часта дапамагаў ёй даіць кароў. А можа і не часта. Я і цяпер бы пайшоў на кароўнік дапамагаць маме, але…
На прыпынку ў Пугачах нікога няма. Была б мама, яна б стаяла і сустракала аўтобус…
Роднай хаты з-за бяроз і яблынь адразу не бачна, таму думаецца: “Ці цэлая там хата?” Насценны гадзіннік не спыніўся. Жыццё ў хаце не спынілася… У кране няма вады. Няўжо нам адключылі? І ў калонцы на вуліцы няма. Ужо крыху весялей… У агародзе ўсё расце. Найбольш трава… За працай час ляціць, як першае жоўтае лісце з дрэў…
Захмурэлася. Узяўшы свайго “Пугачоўскага цырульніка”, пайшоў у госці да Шнапса (Лёнькі Шніпа). Мама да яго не пусціла б…
З часу пасадкі бульбы я ўжо, здаецца, шосты раз у вёсцы. З кожным прыездам усё больш упэўнена іду па вуліцы і ўсё больш атрымліваю задавальнення ад роднай прыгажосці, якая не хаваецца ад мяне…
Зайшоў да Лёнькі Шніпа ў двор. Ціха. Можа, нікога дома няма? Не. Бачу Лёнькаву жонку ў градах. Ды і Лёнька раптам з’явіўся. Абняліся, як родныя, і нібыта толькі ўчора развіталіся. А не бачыліся мы гадоў 20… Жонка ў Лёнькі з Ракава. На гадоў 20 маладзейшая за яго. А Лёнька нарадзіўся ў 1949 годзе…
“Пугачоўскага цырульніка” Лёнька ўжо крыху чытаў – прыносіла Ліда Шніп. “Можа, я там абы-чаго пра вёску і вяскоўцаў панапісваў?” – пытаюся. “Усё правільна!” – усміхаецца суразмоўца і прапануе: “Віно? Кава? Гарбата?” “Гарбата!” – адказваю. “А я ўжо 15 гадоў як не п’ю! Цяпер жыву як чалавек!” – кажа Лёнька і разлівае па кубках травяны напой. На вуліцы пачынаецца навальніца, а я грому амаль не чую, бо слухаю расповед пра Пугачы, пра якія не ведаю…
“Мой дзед Канстанцін Пятровіч Шніп за ваенную кампанію 1877 года на Шыпцы атрымаў у Пугачах добры кавалак зямлі. І вось гэта хата, якая стаіць у садзе, была ім збудавана…”
“Найлепшая бібліятэка ў тваёй цёткі Валянціны Іосіфаўны. У яе ёсць кніжкі 1920-х і 30-х гадоў…”
“Маці мая Вольга Аляксееўна Мятліцкая нарадзілася ў Кудзяўцах, а бацька яе быў недзе з Палесся. Яна ў 1930-я гады была добра знаёмая з Сяргеем Пясецкім, які жыў у Ракаве і потым стаў вядомым пісьменнікам. Пясецкі прапаноўваў ёй выйсці за яго замуж, але мая будучая маці выбрала Канстанціна Канстанцінавіча Шніпа…”
“Пры паляках на плоце былі шыльды з пазнакай дома, і такія ж шыльды былі на вазах. Калі на базары конь накладаў кучу, то штраф выпісваўся ў памеры пяці злотых. За 10 злотых можна было купіць 4 пуды жыта. 10 злотых каштаваў 1 даляр. Бацька мой не любіў золата. Карыстаўся папяровымі грашыма…”
“Вярбіцкая хата пры паляках належала пану Юркоўскаму. Там была крама. Можна было браць у доўг…”
Незаўважна пад мелодыю навальнічнага дажджу праляцелі амаль тры гадзіны. Мы з Лёнькам сфатаграфаваліся і дамовіліся, што я, прыехаўшы ў Пугачы, не буду мінаць яго хаты…
27.06.2013. У Нацыянальнай бібліятэцы быў на прэзентацыі новай кнігі Анатоля Бутэвіча. Выступоўцы больш гаварылі пра 65-годдзе Анатоля Іванавіча, чым пра кнігу. Я сядзеў побач з Васілём Зуёнкам, які спецыяльна прыехаў з лецішча, каб павіншаваць юбіляра. Людзей было шмат, і амаль усе знаёмыя. Пасля імпрэзы на 22 паверсе бібліятэкі быў фуршэт. Усё было, як у самым гасцінным доме…
28.06.2013. Па выдавецкіх справах прыходзіў Васіль Зуёнак. Згадалі Янку Сіпакова. Гаворачы пра нечаканую смерць Івана Данілавіча, Васіль Васільевіч сказаў: “У Сіпакова была анкалогія, але ён пра гэта нікому не казаў. Ён быў скрытны. Блізкіх сяброў на старасці не меў. Ды і пры жыцці ён сябраваў, здаецца, толькі з Барысом Сачанкам. Сачанка памёр, і Сіпакоў застаўся адзінокім…”
30.06.2013. На выхадныя быў у Мосары, Глыбокім, Шаркаўшчыне і на двух Браслаўскіх азёрах. Вярнуўся дамоў, нібыта дома не быў цэлы тыдзень…
01.07.2013. Раптам заўважыў, што ў мяне начыста не перапісаны ў сшытак некалькі вершаў, якія былі напісаны пару тыдняў таму на выпадковых шматках паперы. Пашукаў. Няма. І ўспомніў, што я тыя чарнавікі выкінуў у сметніцу разам з непатрэбнымі пажаўцелымі паперамі. Шкада. Але не было б горшай бяды, а вершы напішуцца…
02.07.2013. На працу да мяне прыходзіў Леанід Маракоў. Калі ўсё па выдавецкіх справах было перагаворана, сталі гаварыць пра жанчын. Лёня пахваліўся, што да яго вельмі часта прыстаюць красуні, а ўсё ад таго, што ён карыстаецца замежнай парфумай і, у прыватнасці, духамі “Шанэль Блю”. Раіў і мне купіць у кантрабандыстаў у Ждановічах за сто даляраў. Развітаўшыся, я пайшоў у бліжэйшую кавярню. Сяджу, абедаю і раптам бачу, што да майго століка ідзе прыгожая маладая жанчына і ўсміхаецца. Сеўшы насупраць і прывітаўшыся, яна сказала: “Вы мяне пазнаецё?” Я тут жа падумаў, што гэта нейкая паэтэса з тых, што нярэдка прыносяць мне свае творы, каб пачытаў і ацаніў, а потым знікаюць з майго жыцця. “Не пазналі?” – усміхаючыся, пытаецца прыгажуня. “Не!” – прызнаюся. “Я – Святлана Касач! Ваша пляменніца!” – кажа жанчына, і я пазнаю ў ёй дачку маёй стрыечнай сястры Ірыны з Аляхновіч, якую не бачыў гадоў дваццаць. Святлана ўжо два гады працуе ў суседнім доме з маім выдавецтвам, і толькі сёння мы выпадкова сустрэліся. Увесь час пасля таго, як сувязі былі згублены, Святлана спрабавала мяне адшукаць. Гадоў пяць таму телефанавала ў “ЛіМ”, але там мой тэлефон не далі і не сказалі, дзе я працую…
03.07.2013. З Максімам ездзілі ў Пугачы. Я грады палоў, а сын касіў у садзе. У тры гадзіны з Палачанкі патэлефанаваў Лёня Шчарбінскі з прапановай прыехаць і забраць нас у Мінск. Мы адмовіліся, бо наш аўтобус з Пугачоў адпраўляецца ў сем вечара, а гэта яшчэ чатыры гадзіны, каб пабыць з роднай сялібай…
Крапіва і дзядоўнік адчуваюць, што ў хаце ўжо няма старых гаспадароў, і таму растуць і растуць… Без бацькі ў скрынцы ўсе цвікі заіржавелі… Соль скамянела, даведаўшыся, што гаспадары памерлі… На градзе зялёная цыбуля яшчэ не ведае, што будзе залатой… Вулей у суседскім садзе сярод высокай травы, як хатка Бабы Ягі…
Бацька са мной, як я з сынам, не хадзіў па палях каля вёскі. Бацьку проста не было калі… Цяпер у бацькоўскай хаце жыве толькі гадзіннік…
06.07.2013. Каля суседняга пад’езда спыніўся легкавік, з якога выйшаў мужчына ў шортах. Паглядзеўшы па баках, ён адчыніў другую дзверку і, трымаючы пад пахі, вывалак з машыны старую. Паставіў каля сябе, паправіўшы на старой хустку і халат, павёў у пад’езд. Адразу ўзгадалася мама, якая па чарзе жыла то ў сястры, то ў мяне, і тут жа падумалася: “Якія яны, нашы матулі, падобныя ў сваёй нямогласці! Падобныя і тварамі, і постацямі, і хусткамі, і халатамі, і тапкамі на непаслухмяных нагах…”
09.07.2013. Ліда Шніп – дачка Марыі Вікенцьеўны (маёй першай настаўніцы) – запрасіла мяне і Людмілу ў госці. Я не адмовіўся. Праўда, было крыху неяк страшнавата ехаць да людзей, з якімі гадоў трыццаць не кантактаваў ужывую. У Пугачах Ліда жыла па суседстве праз адну хату. Успамінаючы дзяцінства і маё вяртанне з Лягез, Ліда сказала: “Даведаўшыся, што ты прыехаў жыць у Пугачы, мы з сябрамі пайшлі да цябе з прапановай гуляць разам. Ты адмовіўся…” Я тады яшчэ дзікаватым быў…
У Ліды Шніп ёсць брат Сашка, які даўно асеў у Расіі ў Валгадонску. Кожнае лета з сынам Лёнем прыязджае ў Пугачы да маці і нейкі час жыве ў Мінску ў Ліды. Чытаючы майго “Пугачоўскага цырульніка”, Сашку захацелася сустрэцца са мной, таму Ліда сярод тыдня запрасіла мяне і Людмілу ў госці. Сашку ў Пугачах я памятаю толькі на ровары, на якім ён катаў дзяўчат-студэнтак, што летам прыязджалі ў вёску на практыку. У васямнаццаць гадоў Сашка жаніўся. І тады ў мяне, хлапчука, склалася ўражанне, што мой сусед жаніўся на адной са студэнтак, якіх вазіў на ровары. Да ўсяго, я стаў лічыць, што калі дзяўчына напросіцца, каб ты яе пакатаў на ровары і ты яе пакатаеш, то пасля гэтага табе трэба будзе абавязкова на ёй жаніцца. Сашка ж жаніўся! І я, маючы ровар, ніколі на ім не вазіў дзяўчат, памятаючы пра Сашку і яго раннюю жаніцьбу…
