Незабыўнае. Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа.
11.06.2011. Субота. У двары, хто мае машыны, з самага ранку збіраюцца і з’язджаюць за горад. На лавачках застаюцца старыя, як на беразе мора, якое ў іх жыцці ўжо амаль высахла…
12.06.2011. Учора цэлы дзень прасядзеў дома ў чаканні выпускнога вечара ў сына і вяртання Людмілы з Вязынкі, куды яна ездзіла журыць конкурс “Купалаўскія вакацыі”. Баяўся, што Людміла не паспее вярнуцца і мне аднаму з Максімам давядзецца ісці ў школу, але яна прыехала своечасова. Выйшлі з дому за гадзіну да вечара. Каля опернага тэатра вырашылі пад’ехаць на тралейбусе яшчэ адзін прыпынак. І толькі зайшлі ў патрэбны, як да Людмілы падышла незнаёмка і пачала прасіць аўтограф. Аказалася, што дзяўчына канчае вучобу і піша дыплом па творчасці Людмілы…
Наш Максім закончыў 11 класаў мастацкай школы. Учора на выпускным вечары атрымаў атэстат. А мне сумна, што ўжо ніколі я не буду хадзіць на бацькоўскія сходы…
13.06.2011. Зазірнуў у сынаў атэстат. Нармальна. Але магло быць лепей. Звярнуў увагу, што атэстат выдадзены пад нумарам 13. Кажу пра гэта сыну і чую: “Мая школа пад № 26 (гэта два разы па 13), і яна знаходзіцца на вуліцы Камуністычнай, 52 (гэта чатыры разы па 13), і да дзявятага класа я быў у журнале пад № 26…” І, дарэчы, сёння 13-га…
21.06.2011. Прыйшоў на працу а палове дзявятай. І толькі адчыніў дзверы ў кабінет, як зазвінеў тэлефон: “Вас турбуе малады аўтар! У мяне да Вас ёсць тэрміновая справа!” “Што за справа?” – цікаўлюся. “У мяне напісаўся новы раман!” – “А Вы друкаваліся ў часопісах?” – “Не! Але я надрукаваў ужо тры кніжкі!” – “Ведаеце, мы апошнім часам выдаём толькі тыя творы, якія ўжо былі ў рэспубліканскіх выданнях”. – “Мяне рэспубліканскія выданні не цікавяць! Я хачу, каб вашы спецыялісты пераклалі мае творы на англійскую мову!” – “У нас такіх спецыялістаў ніколі не было!” – адказваю я, і малады (па голасе гадоў пад шэсцьдзясят) аўтар, паслаўшы ўсіх падалей, паклаў трубку…
Перад абедам прыйшла незнаёмая бабуля і заявіла: “Я сястра пакойнага брата. У вас тут недзе ляжыць ягоны рукапіс успамінаў. Я хачу ўнесці ў яго невялікія праўкі”. – “А як прозвішча Вашага брата і як рукапіс называецца?” – пытаюся. Бабуля, падумаўшы, праз хвілін пяць адказала: “Не памятаю…” І, пагаварыўшы пра жыццё-быццё, мы дамовіліся са старой, што, калі яна ўспомніць прозвішча свайго пакойнага брата, то патэлефануе і скажа, куды і якія праўкі ўнесці…
22.06.2011. Выдалася вольная хвіліна. Перачытваю кніжку Алеся Пісьмянкова “Я не памру, пакуль люблю”. Цудоўны паэт. Колькі б яшчэ змог напісаць! Зусім нядаўна я быў за Алеся на тры гады маладзейшы, а ўжо амаль на пяць старэйшы за яго. І толькі разгарну ягоную кніжку, дык амаль заўсёды трапляю на верш:
Вам ахвота крычаць,
Мне ж – паплакаць крадком.
Мне б крыху памаўчаць
З сябруком Маруком…
І ўжо нямала маўчаць і Пісьмянкоў, і Марук, і дзясяткі іншых творчых хлопцаў і дзяўчат, якія сёння былі б не лішнімі сярод нас і ў час маўчання, і ў шумны час…
23.06.2011. Сыпануў дождж, нібыта ў небе абтросся мокры сабака…
Ты ідзеш па начной вуліцы. І цяпер гэта вуліца існуе, дзякуючы таму, што ты па ёй ідзеш…
25.06.2011. З Людмілай схадзілі ў архітэктурна-будаўнічы тэхнікум, цяпер каледж, у якім калісьці вучыліся. Каля нашага колішняга інтэрната агрэсіўна мэнчылася некалькі хлопцаў (відаць, завочнікі), якія, магчыма, як і ў часы маёй вучобы, чакалі маладых, каб сшыбануць на выпіўку. І, праходячы каля іх, адчуў сябе спалоханым першакурснікам, які нядаўна прыехаў з вёскі…
Там, дзе была тэхнікумаўская сталоўка, цяпер грузінскі рэстаран “Баграціён”. Хацелі з Людмілай зайсці і паабедаць, але вырашылі зрабіць гэта іншым разам. У тэхнікумаўскай сталоўцы я звычайна снедаў. Што еў – не памятаю. Памятаецца пякучка, якая заўсёды ў мяне і амаль ва ўсіх маіх знаёмых студэнтаў была пасля гэтай сталоўкі…
Ходзячы па калідорах будаўнічага каледжа, я ўвесь час глядзеў праз вокны ў двор, дзе стаіць будынак з навучальнымі майстэрнямі. Глядзеў і ўспамінаў, як вучыўся класці цагляныя сцены, распілоўваць і габляваць дошкі. Асабліва памятаецца, як нас вучылі працаваць на станку з вялікай цыркулярнай пілой. Перад працай мы распісваліся ў сшытку, што калі нам паадразае пальцы або рукі, то ніхто не будзе вінаваты з нашых выкладчыкаў, а толькі мы самі. І кожны год цыркулярная піла адразала некаму то палец, а то і болей…
Акрамя цыркулярнай пілы, у тэхнікуме ўсе баяліся электразваркі. Без роспісу ў сшытку, што калі цябе заб’е токам, то ты і толькі ты будзеш вінаваты ў сваёй смерці, да працы з электразваркай нікога не дапускалі. І вось праз некалькі дзён страху я адважыўся і паставіў у сшытку свой роспіс, і мне далі смяртэльны апарат. І толькі я пачаў прыварваць арматурыну да нейкага швелера, як на сцяне на момант убачыў свой чорны цень, дзе на маёй галаве дыба стаялі валасы, а на іх ляжала, як гарэлы блін, шапка – гэта праз мяне пайшоў ток. Ачухаўся я праз некалькі хвілін каля станка, дзе цыркулярная піла сыпала на мяне пахучыя бярозавыя апілкі…
Зімой у тэхнікуме на ўроках фізкультуры нас вадзілі ў адкрыты басейн у Палац воднага спорту, што каля парку Чэлюскінцаў. Плаваць я не ўмеў і не навучыўся. А тут трэба здаваць залік. Хворым прытварыцца я не паспеў, таму, як і ўсе, выйшаў на старт. Вакол басейна гурбы снегу, а над вадой – густая пара. І калі ўсе паплылі, паплыў неяк і я. Даплыўшы да густой пары, я тут жа бокам-бокам дайшоў да раздзявалкі, у якой нікога не было. Хуценька апрануўся і паехаў у тэхнікум на чарговую лекцыю, якая пачалася праз паўгадзіны. У аўдыторыі акрамя мяне нікога не было. Выкладчыца пахваліла мяне, што я не ўцёк з яе лекцыі, і адпусціла мяне ў інтэрнат. І толькі я выйшаў з тэхнікума, як з прыйшоўшага трамвая да мяне кінуліся мае аднакурснікі: “Дзе ты быў?! Мы думалі, што ты патануў у басейне і цэлую гадзіну ныралі, шукаючы цябе!”
26.06.2011. З Сямёнам Оркіным я пазнаёміўся на пасяджэнні літаб’яднання “Крыніцы” пры “Чырвонай змене”. Мне было дваццаць, а Сямёну пад пяцьдзясят. Але вялікая розніца ў гадах не стала перашкодай для нашага творчага сяброўства. Сямёна ў рэдакцыях не любілі, бо ён заводзіў з імі бясконцыя злыя перапіскі. Аднак Сямён злым не быў, ён проста хацеў справядлівасці ў адносінах да сябе. А справядлівасці не было, і гэта злавала паэта, і асабліва выводзіла яго з сябе тое, што калі ён пасылаў свае вершы ў рэдакцыі ўперамешку з вершамі класікаў, то атрымліваў разгромныя адказы і на свае творы, і на Багдановіча, і на Ясеніна. Перапіску Сямён вёў сур’ёзна. У яго ўсё было ў некалькіх копіях падшыта ў асобных папках і пазначана, калі і куды што адаслана. Паказваючы мне гэтыя свае папкі, Сямён смяяўся: “Я іх навучу разбірацца ў паэзіі!”
28.06.2011. Вяртаюся дахаты. На прыпынку “Тэатр музкамедыі” ў аўтобус з касой зайшоў пажылы мужык. Людзі моўчкі расступіліся, даючы дарогу касцу. На наступным прыпынку мужык з касой выйшаў і пайшоў у краму. Хлопец, які стаяў побач са мной, прашаптаў сяброўцы: “Нейчая смерць пайшла…”
02.07.2011. Два тыдні назад у парку на Камсамольскім возеры з маёй працы былі жанчыны. Ім там усё спадабалася, а на “Птушыным востраве” яны бачылі толькі двух варон, пра якіх так весела мне расказалі, што і мне захацелася на іх паглядзець. І вось сёння мы з Людмілай выбраліся на Камсамольскае возера. На жаль, увесь час ішоў дробны дождж. І ўсё ж гуляць пад парасонамі па парку было хораша. Заглянулі мы і на “Птушыны востраў”, дзе амаль адразу напаткалі двух варон, якія, пакуль мы хадзілі, увесь час былі непадалёк, нібыта віжавалі за намі. І калі мы ўжо збіраліся дамоў, як пачуўся параходны гудок, і, нібыта вынырнуўшы з XIX стагоддзя, міма вострава ў дажджлівай прасторы праплыў белы цеплаход…
03.07.2011. Паглядзелі фільм Такешы Кітана “Ахілес і чарапаха”. Хлопчыку, названаму ў гонар Маціса, у дзяцінстве задурылі галаву, што ён будзе мастаком. Да ўсяго, сябар бацькі, вядомы мастак, хлопчыку падарыў берэт са сваёй галавы, нібыта німб таленавітасці. І вось Маціс кожны дзень малюе, але ад яго малявання толькі адны нерыемнасці і для яго, і для блізкіх. Ідуць гады, мяняецца свет, а Маціс ніяк не можа вылезці з-пад падоранага майстрам берэта, які з німба ператварыўся ў пятлю, каб стаць самім сабой. У канцы фільма гучыць за кадрам: “І ўсё ж Ахілес дагнаў чарапаху!” Сумна, але справядліва…
06.07.2011. Дзяўчынкі, адной тры гады, а другая закончыла трэці клас у школе, напрасіліся ў мамы, якая працуе ў нашым выдавецтве, паглядзець на жывых пісьменнікаў. Недзе цэлую гадзіну дзяўчынкі сядзелі ціха ў кабінеце сваёй маці, чакаючы майго прыходу. Пасля таго, як дзяўчынкі паглядзелі на мяне, а я пайшоў да сябе ў кабінет, на калідоры паўгадзіны чуўся вясёлы дзіцячы тупат і крыкі: “А пісьменнік вусаты!”
Нарэшце Наталля Шаранговіч прынесла рукапіс кнігі пра мастака Валянціна Губарава. Гадоў дваццаць назад ён працаваў у “Мастацкай літаратуры”, потым паехаў у Францыю, дзе апошнім часам часцей за ўсё і жыве. Чытаючы рукапіс кнігі, даведаўся, што жонка мастака Ларыса Карыткіна нарадзілася ў Аляхновічах, якія ў шасці кіламетрах ад маіх Пугачоў. У свой час яна завочна вучылася ў паліграфічным інстытуце ў Маскве, дзе і пазнаёмілася з Валянцінам. Пад уражаннем прачытанага я тут жа пазваніў мастаку. Аказалася, што Валянцін з жонкай доўгі час жыў у Аляхновічах, і там выраслі іх дзеці, там і цяпер жыве іх сваяк дзед Ракоць. Ходзячы па наваколлі, мастак бываў і ў маёй вёсцы. І амаль усе ягоныя карціны з краявідамі – гэта мае родныя мясціны, ды і людзі на карцінах у большасці – гэта мае землякі. Дамовіліся як-небудзь восенню разам паехаць у Аляхновічы і ўзгадаць, як малявалася карціна “Восень у Аляхновічах”…
16.07.2011. Пад ліпамі першае жоўтае лісце, як вялікія кроплі мёду, які пчолы не паспелі сабраць з квецені…
Каштанавыя свечкі даўно адсвяцілі, і цяпер першае апалае лісце пад каштанамі, як воск ад каштанавых свечак…
Па дарозе з Мінска ў Маладзечна ў раёне Драздоў колькі разоў мы з Людмілай бачылі новы храм. І вось сёння мы выбраліся паглядзець на яго зблізку. Выходзілі з дому пры пагодзе, а па дарозе трапілі пад дробны дождж, які ўсё ж нас не напалохаў. Храм цяпер рамантуецца, з яго зняты пазалочаны купал, які тут жа ля храма ляжыць у траве, як шалом велікана. Абышоўшы ўсе царкоўныя збудаванні, мы пайшлі да святой крыніцы, дзе на жалезным мастку маладажонамі падчас вяселля начэплена на шчасце некалькі дзясяткаў замкоў. Пасля наведання царквы і малітвы замкі на мастку мне падаліся паразітамі, якія харчуюцца жалезнымі мастамі…
18.07.2011. З Людмілай паглядзелі фільм “Пока не наступит ночь” пра лёс кубінскага пісьменніка Рэйнальда Арэнаса – зоркі кубінскай паэзіі, надзеі кубінскай рэвалюцыі і любімца Фіделя Кастра. Фільм “Пока не наступит ночь” расказвае пра яго трагічны лёс і яго існаванне “па-за грамадствам”… На пытанне сябра “Для чаго ты пішаш?” Рэйнальда Арэнас адказаў: “Каб адпомсціць!”
23.07.2011. Людміла не змагла, і я пайшоў адзін на Мухлю глядзець на качак. Сеў на лавачку каля вады і стаў слухаць з мабільнага музыку. І чым далей сядзеў, тым мацней адчуваў дыскамфорт ад таго, што я сюды прыйшоў без Людмілы. Праз пятнаццаць хвілін вярнуўся дамоў…
29.07.2011. Сёння майму земляку літаратуразнаўцу Яўгену Гарадніцкаму спаўняецца 60 гадоў. Ён быў у ліку першых, з кім я пазнаёміўся ў 1977 годзе на калідоры рэдакцыі газеты “Чырвоная змена”. У той час Яўген заканчваў вучобу ў БДУ, працаваў у выдавецтве разам з Міколам Селешчуком і жыў у Ракаве. Нейкі час мы сустракаліся толькі на пасяджэннях літаб’яднання “Крыніцы”, а потым, калі ў Ракаве была прададзена хата і куплена ў Мінску, я часта прыходзіў да Яўгена, і мы чыталі адзін аднаму вершы, марылі на раварах аб’ехаць усю Беларусь. Нічога не аб’ехалі. Яўген нават ровара не купіў. Закончыўшы вучобу ў БДУ, мой сябра стаў працаваць у інстытуце літаратуры. Праца яму была даспадобы. Аднак Яўген, расказваючы пра сваіх супрацоўнікаў, часта скардзіўся на Тамару Чабан: “Яна прыйшла ў інстытут намнога пазней за мяне, а ёй зарплату большую далі… Яна многа піша… Яна многа друкуецца… Яна… Яна…” Час ішоў, і аднойчы Яўген прызнаўся мне, што сабраўся жаніцца. На маё пытанне “З кім?” сябра адказаў: “Прыходзь у нядзелю, у мяне будуць госці, і я цябе пазнаёмлю з будучай жонкай…” І я прыйшоў, і на лавачцы каля хаты ўбачыўшы Тамару Чабан, якая скрэбла бульбу і якую я добра ведаў, падумаў: “Ну, Яўген! Прымушае гасцей працаваць! Што ж ён мне загадае рабіць?” Зайшоўшы ў хату, я запытаўся: “А дзе ж нявеста?” “Як дзе? Бульбу шкрабе…” – адказаў сябра. “Дык там жа на вуліцы адна Тамара Чабан…” – не разумеючы нічога, сказаў я. “А яна і ёсць мая будучая жонка…” – заўсміхаўся Яўген…
Калі памерла Тамара Чабан, Яўген Гарадніцкі застаўся адзін з малым сынам Паўлікам і гадавалай дачкой. Гледзячы, як цяжка Яўгену аднаму з дзецьмі, праз пэўны час сябры пачалі шукаць жанчыну, якая б хоць нечым замяніла сіротам родную маці. Ну і я таксама па-сяброўску ў гэтай справе не застаўся ўбаку. І вось, атрымаўшы запрашэнне ў госці, я з Надзеяй В., якая нядаўна развялася, павёў да Яўгена ў сваты Надзіну сяброўку. Сватаўство прайшло добра, і я, вярнуўшыся дахаты, патэлефанаваў Яўгену, каб даведацца, ці спадабалася яму новая знаёмая. “Не спадабалася!” – адказаў Яўген. “А чаму?” – “Ай!.. Мне спадабалася Надзя. Перадай ёй пра гэта”. Пасля размовы з Яўгенам я патэлефанаваў Надзі В., ад якой даведаўся, што і Яўген ёй спадабаўся, але яна баіцца, што не справіцца з яго дзецьмі і са сваім малым сынам…
01.08.2011. Ад гарачыні першая жоўтая лістота пад бярозай скруцілася ў трубачкі і цяпер ляжыць, як недапалкі дарагіх цыгарэт з пазалочанымі фільтрамі…
Павінны былі сёння паехаць адпачываць на Нарач, але не атрымалася. І цяпер адчуванне, нібыта адсталі ад цягніка, і ў нас у кватэры, як на вакзале…
