Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
15.08.2017. Першы раз у родную вёску ездзіў на маршрутцы. Да прыпынку на Пугачы, што каля стацыі метро “Пушкінская”, дабіраўся амаль гадзіну. Праўда, і на аўтобусную станцыю траціў не меней. За гадзіну быў у вёсцы. На аўтобусе 54 кіламетры трэба ехаць дзве.
У Пугачы прыехалі чатыры чалавекі. Незаёмыя. Зайшоў да дзядзькі Шуры і павіншаваў з днём нараджэння цётку Дзіну. Не чакалі. Запрашалі разам па-абедаць. Не пайшоў. Дома работы шмат.
Спарадкаваўшы цыбулю і пакасіўшы вакол хаты, надумаў паехаць у Мінск раней на аўтобусе, што павінен хадзіць з Валожына. Я б даехаў да Ракава, а там было б бачна. Можа б да каго і ў госці нечакана заглянуў. Перакусіўшы, памыўшыся і пераапрануўшыся ў гарадское, пайшоў на аўтобусны прыпынак.
Па дарозе ў сметніцу выкінуў сёе-тое недаедзенае, каб не везці ў Мінск. Словам, пазбавіўся ад харчоў. Прыйшоў на прыпынак, што каля крамы. Сяджу, чакаю аўтобус з Валожына, які ў 16 гадзін павінен прыйсці. З крамы выйшла жанчына з унучкай. Падышлі да мяне. Прывіталіся. Жанчына цяпер жыве ў Кудзяўцах. У Пугачах на месцы Тонінай хаты яна з мужам будуе новую. Ведала маю маму. Сын маёй суразмоўніцы працуе дырэктарам гімназіі № 4. Пахвалілася: “Як там хораша дзеткі гавораць па-беларуску!”
Каля мяне спыніўся грузавік. Выйшаў мужчына гадоў за сорак: “Віця! Здароў! Чаго сядзіш? Валожынскі не ходзіць даўно!” Вітаючыся, падумаў: “Хто такі? Ён мяне ведае, а я не пазнаю…” Пагаварылі пра вёску і пра горад.
Вярнуўся дадому. Есці хочацца, а няма чаго. Пайшоў з кустоў абдзіраць агрэст, парэчкі, смародзіну. Яблыкі кіслыя. Крыху перакусіў. Запіў халоднай вадой. У краму не пайшоў. Паленаваўся.
Зноў пакасіў у садзе. Сеў на лаўку пад хатай. Прыпёрся спінай да сцяны. Цёплая. Падумаў: “Цяпер тут я сяджу. У свой час тут на гэтай лаўцы сядзелі дзед, бацька. Сядзеў і яшчэ будзе сядзець мой сын, падрасце ўнук і ён пасядзіць. Вечнасць…”
Гляджу ў неба. Воблака, як белы мядзведзь. А ластаўкі, як чорныя пчолы…
У хаце масніцы не рыпяць. Гніюць…
У сенцах на падлозе рассыпаў цыбулю, каб падсохла. Аднаму цыбулі хапіла б на цэлую зіму, калі есці па адной у дзень. Падумаў: “Можа, не вяртацца ў горад? Цыбуля ёсць. Грыбоў назбіраю… І зімой з голаду памру… І прыедуць з горада пісьменнікі… І пачнуць рукапісы перабіраць… А я вазьму і ажыву! І запытаюся: “Ну што! Пойдзем вершы са снегу ляпіць?”
У блакноце, які Адам Глобус прывёз з Парыжа і падарыў мне, і з якім я цяпер ужо два месяцы хаджу, засталося пяць старонак. Сеў на лаўку, на якой у дзяцінстве часам пісаў вершы, разгарнуў блакнот і пачаў запісваць пра тое, як я вырваў цыбулю і якой мне аднаму хопіць на ўсю зіму. Запісаў. Пачаў пісаць пра вераб’я, які прыляцеў у мой двор і сеў насупраць мяне на слупок плота. І не дапісаў. У самапісцы скончылася чарніла. Пайшоў у хату шукаць самапіску.
Крапівой паапякаў рукі, але павырываў. І дзядоўнік вырваў. Кветкі прыгожыя. Кінуў на скошаную траву. Прыляцеў чмель. Забраў мёд з кветкі, як душу дзядоўніку.
У Мінск вяртаўся на маршрутцы. Па дарозе пасажыраў дабаўлялася. З некаторымі ў свой час хадзіў у Пугачоўскую школу. Пару чалавек пазнаў. Мяне не пазналі ці прыкінуліся, што не пазнаюць. Праз гадзіну быў на Кальварыі. Не на могілках! На прыпынку.
СНОП
Жніво пачынаецца
з зажынак,
з першага снапа,
у якім жытнёвыя промні,
звязаныя перавяслам,
стаяць, як у натоўпе,
чакаючы сваёй будучыні,
і чым болей снапоў на полі,
тым весялейшыя людзі.
Абмалочаны сноп,
аддаўшы зерне,
робіцца саломай,
па якой топчуцца ўсе,
каму не лянота,
а ў мяне дома каля абразоў
захоўваецца каласок
з таго снапа,
які нажала маці
у час сваіх апошніх дажынак.
18.08.2017. Рыхтую матэрыял пра Максіма Танка да ягонага 105-годдзя з дня нараджэння. У “Лістках календара” ёсць запіс: “1937 год. 29/III.
Шукаў слядоў свайго старога аднакашніка А. Бародзіча. Быў у яго знаёмых на Літарацкім завулку. Трэба будзе распытаць іншых маіх радашкоўскіх сяброў, можа, яны што знаюць пра яго”.
І так атрымалася, што Бародзіча я ведаў. І ведаў, што ён у свой час вучыўся ў Радашковічах у Беларускай гімназіі імя Ф. Скарыны разам з Максімам Танкам. Мы з Бародзічам жылі ў адной вёсцы – Пугачы. Да ўсяго Бародзіч быў маім сваяком. Ягонай жонкай была родная сястра маёй бабулі Параскі. Праўда, Бародзіча звалі Уладзімірам. Тут Максім Танк памыліўся, назваўшы яго А. Бародзіч. У мяне ў кніжцы “Проза і паэзія агню” (2010) ёсць запіс ад 26.04.2009: “Дубраўскія могілкі. Людміла з Максімам засталіся каля магіл дзеда з бабуляй, а я пайшоў паглядзець, дзе і хто пахаваны. Куды ні глянь, усюды амаль усе знаёмыя, як у вёсцы, у якой я жыў у сямідзясятыя гады. А вось і магіла аднакашніка Максіма Танка, майго сваяка: “Бародзіч Уладзімір Ігнатавіч. 1907 – 1997”. Побач магіла яго жонкі, сястры маёй бабулі Параскі: “Бародзіч Еўдакія Андрэеўна. 28.03.1918 – 01.04.1991”. Па сённяшні дзень шкадую, што, калі сустракаўся з Уладзімірам Ігнатавічам і ён расказваў пра вучобу ў Беларускай гімназіі, то я нічога не запісаў і нават толкам не распытаўся. Праўда, выканаў яго просьбу перадаць прывітанне Максіму Танку, які не забыўся пра Уладзіміра Бародзіча. Калі я з Міхасём Казлоўскім ездзілі да дачкі Бародзіча ў Раманы, то ад дачкі адно даведаліся, што бацька яе быў вельмі граматным. А старыя здымкі, якія ў іх былі, даўным даўно бацькі самі знішчылі…”
19.08.2017. Яблычны Спас. З дому з Людмілай выйшлі а палове шостай раніцы – нарэшце з Веранікай, Пашам і малым Кастуськом выбраліся ў даўно запланаваную вандроўку на Браслаўскія азёры. А палове дзявятай былі на цэнтральным пляцы Шаркаўшчыны, дзе нас чакаў празаік Мяледзій Кукуць. Людміла перасела ў машыну майго сябра, і мы паехалі за горад у лес, дзе засяліліся ў леснічоўку. Двухпавярховую і з усімі выгодамі. Нас сустрэў пажылы мужчына, Сан Саныч. Мяледзій прадставіў нас: “Нашы пісьменнікі Шніп і Рублеўская!” “Не ведаю! Барадуліна ведаў. Цяпер і вас асабіста буду ведаць!” – сказаў Сан Саныч.
Перакусіўшы, паехалі следам за Мяледзіем на возера Укля. Сям-там праязджалі праз лясныя напаўпустыя вёсачкі. У адной напаткалі аўталаўку, дзе Людміла купіла перакусіць. Праз паўгадзіны дабраліся да возера. Там ужо былі людзі. Чалавек дзесяць. Некаторыя лавілі рыбу. Возера вялікае і прыгожае. Вада чыстая і цёплая. Я глядзеў Кастуська, а ўсе купаліся. Потым Мяледзій прывёз жонку і ўнучку, Зою і Машу. Яны засталіся купацца, а мы вярнуліся ў леснічоўку. Ехалі па навігатары, які нас вёў па нейкіх палявых дарогах, ад якіх мала што засталося. І ўсё ж неяк дабраліся да месца.
Паабедалі. На абед прыязджаў гаспадар леснічоўкі – дырэктар калгаса Пётр Спірыдонавіч. У яго гарачая пара – жніво. Праз гадзіну прыехаў Сан Саныч, які тут жа заняўся лазняй. Крыху адпачыўшы, мы паехалі ў Браслаў. Гарачыня. Градусаў пад 35. Дарога недалёкая, але вельмі кепская. Едзеш, і машыну ўвесь час трасе: “Дух-дых-дых-дух-дых-дых!” Неяк даехалі.
Я ўяўляў Браслаў прыгожым горадам, а ён на самай справе яшчэ прыгажэйшы. Нібы трапілі ў замежжа, дзе ёсць мора. Браслаўскае возера, як мора. Як Балтыйскае мора. Нават падалося, што вецер пахне ёдам. Ёсць пляж. А на ім людзі адпачываюць. Еўропа! Кватэры здаюцца для адпачынку. Лодкі. Узняліся з малым на Замкавую гару. Як у неба ўзняліся. Потым спусціліся да касцёла. Кругом турысты паразінаўшыся швэндаюцца. І мы пашвэндаліся.
Назад у леснічоўку вырашылі ехаць асфальтаванай дарогай, што на Мінск і на Шаркаўшчыну. Так будзе ў разы два даўжэй, але не будзе трэсці машыну. Паехалі. Едзем, едзем, а Шаркаўшчыны няма і няма. Асфальт ёсць. А Шаркаўшчыны няма. Узялі ў дапамогу навігатар. Ён нам паказаў дарогу карацейшую. Паехалі. Дарога палявая. Абапал дрэвы. Едзем, як у тунэлі. За намі пыл курыцца, які, думаю, быў бачны з космасу. Наперадзе мужчына на ровары. Ён, пачуўшы, што мы набліжаемся, спыніўся, злез з ровара.
Мы праехалі паўз яго, і ён знік у пыле. Скончыліся дрэвы абапал дарогі, пачалася вёсачка з разбуранымі хатамі. Усё зарослае травой і маладымі дрэвамі. Жахліва. Раптам убачылі белага каня. Ён стаяў, адвярнуўшыся ад дарогі. Паша сказаў: “Гэта, магчыма, адзінарог…” Мы не сталі пярэчыць. Закінутая вёска скончылася, а з ёй і дарога пачала з кожным метрам знікаць у траве. І знікла. Перад намі паўсталі могілкі, зарослыя кустамі, і дзве каляіны ад колаў машын паўз іх у канюшыне.
Едзем далей. Навігатар паказвае, што едзем правільна. Канюшына ўсё не канчаецца. А каляіны ад машын усё глыбейшыя і глыбейшыя. Наперадзе свайго шляху ўбачылі белую тумбачку, якая, відаць, выпала з машыны, што тут некалі ехала. Мы спыніліся. Я прыняў тумбачку. Паша паглядзеў дарогу далей. Наперадзе быў паўразбураны мост і канюшына без канца і краю. Вырашылі ехаць назад. Развярнуліся, і праз метраў пяцьдзясят машына засела ў каляіне. Пачалі пхаць. Абляпаліся граззю, але выпхнулі. Перад могілкамі ўзнялі на крыло некалькі дзясяткаў варон.
Калі ўехалі ў закінутую вёску, белага каня там, дзе бачылі, не было. Па вуліцы ішла жанчына. У яе была завязаная пад бараду хустка. Вочы, як шкляныя. Далей праехалі міма мужчыны з роварам. Ён не ехаў, а цягнуў сваё багацце. Твар у мужчыны быў амаль чорны, і валасы на голай галаве чорныя і кучаравыя, як дым. На выездзе з вёскі ўбачылі белую казу. Яна нешта скубла, адвярнуўшыся ад дарогі. Праз хвілін пятнаццаць мы выехалі на асфальт і яшчэ праз столькі ж былі ў Шаркаўшчыне, а там праз кіламетраў дваццаць у сваёй леснічоўцы. Праўда, калі мы ехалі па лясной дарозе, насустрач нам з-за павароту выехаў руды ЗІЛ, якому гадоў шэсцьдзясят. Што было ў яго ў кузаве, мы не ўбачылі, бо ён быў зацягнуты брызентам. Людміла сказала: “Магчыма, мы трапілі ў правал у часе і праехалі праз ранейшыя часы…”
Каля леснічоўкі нас ужо зачакаліся Міледзій з Зояй і Машай і Сан Саныч. На вогнішчы варылася юшка, гатаваліся шашлыкі, а лазня чакала наведвальнікаў. За вячэрай доўга не сядзелі. Кампанія сабралася непітушчая. І, калі нашы сябры нас пакінулі, стала крыху страшнавата. Навокал цёмна і лес, у якім, магчыма, ёсць дзверы ў мінулае. А дзясятай вярнуўся са жніва Пётр Спірыдонавіч, і нам крыху стала весялей. Праўда, я падумаў, што, магчыма, гэта не наш гаспадар. Пётр Спірыдонавіч у абед казаў, што вернецца а першай ночы, а тут нечакана вярнуўся амаль адразу, як паехалі нашы сябры. Вераніка ў гадзіну ночы спыталася: “А дзверы ў леснічоўку замкнуць можна?” Я спусціўся з другога паверха, каб замкнуць дзверы. Яны ўжо былі на замку.
Ноччу ішоў дождж. Раніца была мокрая і крыху халодная. Мы вырашылі вяртацца дадому. А дзясятай паехалі. Выязджаючы з лесу, на дарозе ўбачылі шмат варон. Яны хадзілі па асфальце, нібыта па чорнай раллі. Паша пасігналіў, і вароны неахвотна ўзляцелі з дарогі і тут жа каля яе паселі. Мы праехалі праз вароніна царства, і за намі застаўся лес, над якім сабраліся дажджавыя хмары. Праз хвілін дваццаць мы праехалі Шаркаўшчыну, і ўсё навокал пасвятлела. Наперадзе было Глыбокае, дзе мы зайшлі ў касцёл і ў царкву. На прыступках да касцёла сядзелі два ўбогія. Людміла дала аднаму грошай, а я другому. Пасля гэтага ў небе з’явілася сонца і стала светла-светла і цёпла. Далей ехалі, як і ўсе, спешна-няспешна. Дома нас чакалі Максім і Міёна.
21.08.2017. Паглядзеў фільм рэжысёра Лорана Жауі “Альбер Камю”, нібыта пабыў у тым часе, дзе жыў Нобелеўскі лаўрэат. Захацелася перачытаць яго творы. Цяпер у мяне на душы так, нібыта я спазніўся на чыгуначны вакзал, з якога павінен быў ехаць Альбер Камю і не паехаў, каб сказаць яму: “Не едзь з сябрамі на машыне! Загінеш!”
23.08.2017. Бяжы, хлопчык, можа, яшчэ паспееш ухапіцца за апошні прамень адыходзячага лета! І ты бяжыш. І ўслед табе ніхто не глядзіць. Няма каму. А прад табой поле. Прастор. І ты спыняешся, як прад прорвай. Вецер дзьме ў спіну, нібы падпіхвае: “Бяжы! Не бойся! Я з табой!” І ты зноў бяжыш, як апошнія хвіліны твайго жыцця…
Ужо не лета, але яшчэ не восень. На вуліцы змрочна. І ты жывеш спадзяваннем, што сонца зноў загляне да цябе ў аконца, і ты скажаш нешта ідыёцкае і геніяльнае. Праўда, ніхто не пачуе, што ты скажаш. І будзе субота. І ты будзеш сядзець у кватэры. Ты будзеш есці і спаць, як труцень. І сонца будзе вялікім мядовым блінам за тваім акном. І нехта патэлефануе, але ты не падыдзеш да тэлефона. Табе хочацца быць адзінокім. Адзінокага можа хто і пашкадуе. І ты будзеш самотным, як дзень, калі ўжо не лета, але яшчэ не восень.
24.08.2017. Ідзе дождж. Я сяджу на вакзале ў Ракаве. Чакаю аўтобус на Пугачы. Думаю пра бацькоў. Хутка выбіраць бульбу. Навошта столькі многа садзілі? Каб выбіраць, а вясной зноў садзіць? Прыехаў аўтобус на Валожын. Ніхто не выйшаў, ніхто не зайшоў. З салона на мяне глядзіць старая. Усміхаецца. Я апускаю галаву. Зажмурваюся. Гляджу ў сваю душу. А там сонца. Там маладыя мама і тата. І я малы дапамагаю ім выбіраць бульбу. І мне хочацца, каб бульба не канчалася, бо як выберам усю, дык мяне адправяць у школу. А ў школе… І я аджмурваюся. Аўтобус на Валожын сышоў. Дождж не перастаў. Я ў Ракаве. Бацькі на Ракаўскіх могілках. І мне трэба ў Мінск.
26.08.2017. Кажуць, што можна бясконца глядзець на агонь і на ваду. Я сёння глядзеў на заходзячае сонца і магу сказаць, што і на заходзячае сонца можна глядзець бясконца. І яшчэ я кожную раніцу гляджу, як узыходзіць сонца. І па-мойму сонца ўзыходзіць хутчэй, чым заходзіць. А можа, і не. І мне часам здаецца, што сонца ў першую чаргу свеціць для травы, для дрэў, для птушак, а потым ужо для людзей. І я сёння глядзеў, як заходзіць сонца. Глядзеў, як на агонь, як на ваду. І я хацеў дамоў вярнуцца з сонцам у душы, а вярнуўся з сонцам у вачах…
