Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
1963-1966. Зімовымі вечарамі ў бабулі Ганны збіраліся суседкі. І пакуль хапала газы ў лямпе, пралі воўну і спявалі. Я, залезшы на печ, глядзеў, як круцяцца колы калаўротаў і як час ад часу ў лямпе жанчыны папраўляюць кнот, каб добра свяціў агонь. Пад не вельмі вясёлыя песні і пошум калаўротаў я засынаў. І цёпла мне было на печы, у якой жыў агонь, якому ўсе пакланяліся ў хаце. І сёння, успамінаючы той далёкі час, я, нібы матыль, што ляціць да агню лямпы, лячу душою ў маленства і апальваюся аб тое, чаго ўжо няма і больш ніколі не будзе.
1970. Нядзеля. У школу ісці не трэба. Бацькоў няма дома. І я, дастаўшы з шафы ўсе лякарствы і адэкалон, займаюся хіміяй. Мае малодшыя брат з сястрой, паразінаўшыся, толькі і глядзяць, што будзе далей. А далей я ўзяў прадзеныя ніткі, намачыў іх у сваёй «хіміі» і, падвесіўшы іх да бэлькі, падпаліў. Ніткі гарэлі добра і дымна. Брат з сястрой аж пішчалі ад новых уражанняў. Але зайшла суседка, і я ўцёк з хаты ў лес. Сядзеў там дацямна…
Назаўтра мама прывяла незнаёмага мужчыну ў вайсковай фуражцы і сказала, калі буду больш паліць агонь у хаце, ён мяне забярэ. Я напалохаўся, але не надоўга. Праз нейкі тыдзень расклаў агонь на вуліцы каля хаты. Ізноў мама прыводзіла незнаёмца ў фуражцы, які параіў мяне весці да знахара: «У яго нейкая цяга да агню! Баюся, што ён нам усю вёску спаліць…»
1986. З зімовых вакацый вярнуўся ў Маскву на пару дзён раней. Здавалася, што нікога ў інтэрнаце на маім паверсе, акрамя мяне, няма. Ды сярод ночы прачнуўся ад песень на калідоры. Выглянуў за дзверы. А там на кухні на цэментавай падлозе гарыць вогнішча, а абапал яго сядзяць тувінцы і п’юць гарэлку.
1992. Празаік Алесь Асташонак трапіў у бальніцу. З сабой у яго быў кіпяцільнік. І захацелася яму папіць гарбаты. А тут раптам доктар у палату заходзіць і кліча на ўколы. Алесь выхапіў кіпяцільнік з кубка і, не адлучыўшы яго ад разеткі, схаваў пад падушку… Да канца дня хворага выпісалі дахаты.
1999. Неяк выбраўся з сынам Максімам у вёску пазбіраць грыбоў. Крыху назбіраўшы, прыселі на ўскрайку лесу падсілкавацца. Я расклаў вогнішча. Нечакана да нашага дыму падышла маладая жанчына, што непадалёку з дзецьмі пасвіла радоўку. Не пытаючыся, прысела побач. Дастала з торбы пляшку з-пад мінералкі і прапанавала: «Пакаштуй майго соку…» Я адразу зразумеў, што гэта за сок, і, крыху пааднекваўшыся, зрабіў пару глыткоў. У час размовы высветлілася, што жанчына родам з Ракава, а ў Пугачы выйшла замуж. Даведаўшыся, хто мае бацькі, павесялела: «Я ведаю, гэта ваш брат паэт. Такі лысы. Кожныя выхадныя прыязджае і корпаецца ў градах…» Я слухаў пастушку і корпаўся ў вогнішчы, а Максім мне шаптаў: «Я маме раскажу, што ты з цёцяй гаварыў…»
16.12.2010. Зімой кожны вечар бацька паліў печку. Напачатку выносіў з яе ранейшы попел, а вяртаючыся ў хату, браў бярэмя дроў і вядро брыкету. А потым, стаўшы на калені перад печкай, распальваў паленцы. Часам, калі дровы былі сырыя і не хацелі гарэць, абліваў іх газай. Нярэдка, пакуль агонь разгараўся, у хату з печкі ішоў дым. Мы, дзеці, стараліся не перашкаджаць бацьку. І ён, моўчкі распаліўшы дровы, садзіўся на свой ложак каля печкі і, зачыніўшы ў ёй дзверцы, закурваў цыгарэту. А праз хвілін дзесяць у печцы агонь аж гудзеў. Потым бацька адчыняў у печцы дзверцы, каб цяпло пайшло ў пакой, і я з братам і сястрой, стаўшы на калені перад печкай, глядзелі, прыжмурыўшыся, на агонь, як на сонца…
01.11.2014. У Пугачах. На роднай сялібе. Я са шваграм Віцем пілаваў, а сястра Валя паліла на вогнішчы галлё. У шэсць гадзін сцямнела. Вогнішча мы не залівалі вадой. Яно было ў цемры, як невядомая галактыка, у якой мільёны зорак…
“Калі мама ўбачыць, што мы не затушылі агонь, будзе злавацца!” – я сказаў сястры і тут жа ў цемры з вуліцы пачуў незнаёмы жаночы голас: “Не пакідайце ж агонь. Затушыце…”
01.10.2015. Удзельнічаў у чарговым пасяджэнні суполкі “Літаратурнае прадмесце”. Збіраліся ў майстэрні народнага мастака Беларусі Івана Міско. Прысутнічала каля дваццаці жывых творцаў і паўтысячы мемарыялізаваных знакамітасцей. Гаварылі пра прафесіяналізм у творчасці. Чыталі вершы, слухалі песні. У печцы гарэў агонь, які чакаў свайго часу, каб ператварыць у попел напісанае, але не дачакаўся. Патух, як памёр з голаду…
09.04.2016. Я ў дзяцінстве быў непаслухмяным. “Расце бандыт нейкі!” – роспачна казала мама, калі я паліў вогнішча на ганку хаты, уяўляючы сябе на каменным востраве сярод зялёнага мора травы, як зялёнай вады. Мне хацелася, каб мяне заўважылі караблі, якія плывуць недзе далёка-далёка каля небакраю. Мама не ведала, што за фантазіі ў маёй галаве, і бачыла тое, што ўсе суседзі, – агонь на ганку. І мама казала страшную, бо не зразумелую для мяне, фразу: “Здам у іспалніцельную калонію!” Што гэта за “іспалніцельная калонія”, я не ведаў і баяўся пра яе пытацца нават у сваіх аднавяскоўцаў-сяброў. І сёння не ведаю, і ведаць ужо не хачу. Мамы няма. І мне па-ранейшаму хочацца распаліць вогнішча на ганку роднай хаты, каб мяне заўважылі караблі, што плывуць у моры маіх фантазій, і пачуць маму: “Расце бандыт нейкі! Здам у іспалніцельную калонію!”
10.10.2016. Холад – гэта адсутнасць цяпла. Распалі агонь, і ён дасць табе цяпла столькі, колькі ты яму дасі дроў. Але дровы могуць скончыцца, а жаданне быць у цяпле не знікне. Падтрымлівай агонь, бо холад – гэта адсутнасць цяпла. Нічога новага ў сказаным няма, але яшчэ раз паўтараю, што холад – гэта адсутнасць цяпла. Холад – гэта адсутнасць. Холад.
05.01.2017. Мароз недзе пад 20 градусаў. Нязвыкла. Раней (у маленстве) бывалі маразы і нярэдка за 30. І я ўсё роўна пасля школы ішоў у Гаік або на Юстынаву гару катацца на санках. Часцей за ўсё быў адзін, але катаўся так, нібыта са мной было чалавек дзесяць, якія ўвесь час качалі мяне ў снезе. Дамоў вяртаўся, як снегавік. Бацька маўчаў. Мама пакрыквала, баялася, каб не захварэў. Брат з сястрой глядзелі на мяне з зайздрасцю. Я скідаў абледзянелую вопратку, пераапранаўся ў сухое і садзіўся да печкі, у якой кіпела полымя. Было хораша! І здавалася, што так будзе вечна. І сённяшні мароз – гэта не мароз, гэта задавальненне, гэта напамін пра тыя часы, калі ў роднай хаце ў печцы кіпеў агонь і ўсе былі дома…
05.03.2017. Снілася родная вёска. Дакладней Гаік, ад якога засталіся асобныя кусцікі, каля якіх сядзелі вяскоўцы і клалі вогнішчы. Я з Людмілай прысеў каля купы маладых бярозак і пачаў здабываць агонь. Раптам да нас пад’ехаў рыцар на белым кані. Малады прыгожы хлопец. Латы на ім былі срэбнага колеру, а можа, і сапраўды срэбныя. Побач з ім на кані была дзяўчына. У прыгожай белай сукенцы. Нечаканыя госці прывіталіся. Я спытаўся: “Хто вы і адкуль?” Рыцар адказаў: “Я нарадзіўся тут, у Пугачах. Я рыцар ордэна тампліераў. Вярнуўся з вайны, з Іерусаліма…”
26.08.2017. Кажуць, што можна бясконца глядзець на агонь і на ваду. Я сёння глядзеў на заходзячае сонца і магу сказаць, што і на заходзячае сонца можна глядзець бясконца. І яшчэ я кожную раніцу гляджу, як узыходзіць сонца. І, па-мойму, сонца ўзыходзіць хутчэй, чым заходзіць. А можа, і не. І мне часам здаецца, што сонца ў першую чаргу свеціць для травы, для дрэў, для птушак, а потым ужо для людзей. І я сёння глядзеў, як заходзіць сонца. Глядзеў, як на агонь, як на ваду. І я хацеў дамоў вярнуцца з сонцам у душы, а вярнуўся з сонцам у вачах…
28.09.2017. Хочацца раскласці вогнішча. Вялікае! І каб іскры ляцелі ў начное неба аж да зорак. І каб мы з табой сядзелі на тоўстым сухім бервяне і глядзелі на агонь. І нам у тавары дыхала б гарачыня, а ў спіны холад. І час ад часу нам бы здавалася, што ў цемнаце паблізу сядзяць ваўкі і чакаюць, калі ж наша вогнішча патухне, і яны змогуць напасці на нас. І нам было б страшна азірнуцца. І мы б не азіраліся. І мы не азіраліся. І гарэла вялікае вогнішча. І ляцелі іскры ў начное неба аж да зорак. А зоркі ляцелі на зямлю. І нам было светла. І нам цяпер светла. Ад успаміну. Ад жадання раскласці вогнішча. Вялікае, як заўтрашні восеньскі дзень.
24.02.2018. Сёння больш марозней, чым учора вечарам. Цяпер бы ў вёсцы з бацькам палілі б у печцы. Дзверцы б не зачынялі. Сядзелі б моўчкі і глядзелі на агонь. На сцяне б цікаў гадзіннік. Мама б на кухні гатавала вячэру. Сястра з братам дапамагалі б ёй. За вокнамі было б цёмна і ветрана. Патрэсквалі б ад марозу сцены нашай хаты. Яны, відаць, цяпер і патрэскваюць. У хаце цёмна і сцюдзёна, як у лядоўні. На падлозе і на столі шэрань. А можа, і няма. У печцы гарыць агонь. Дзверцы не зачынены. Бацька з маці сядзяць паблізу і маўчаць. На сцяне цікае гадзіннік. За вокнамі цёмна і ветрана. Патрэскваюць сцены ад марозу. Каля бацькоў сядзіць кот, і ў яго жоўтыя вочы, як полымя ў печцы…
ПЕЧ Печ у хаце галоўная з усяго, што ёсць у хаце. І хата без печы – не хата. У печы жыве прыручаны агонь. І хоць у печы паднябенне чорнае, печ не злосная. Печ дае печыва і варава, і забірае дровы. І мама кожную раніцу пачынае свой дзень ад печы. І дзеці зазіраюць у печ, як у душу. На печы сядзіць кот, як гаспадар хаты. У запечку цвыркочуць цвыркуны, калі ім самотна. І цяпер табе, гарадскому, часта не хапае печы, на якой ты пісаў першыя вершы, і яны былі цёплымі не толькі ад печы.
