Сцяжыны
Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
Праз поле сцяжына
Зарастае травой.
І ты ходзіш сцяжынай,
Каб не зарасла,
Каб не знікла,
Каб запомніла
Цябе,
Як і ўсіх,
Хто хадзіў па ёй…
29.08.2011. На сцяжыне праз сасоннік сухія пачарнелыя шышкі, як малыя вожыкі, якія прытварыліся мёртвымі, убачыўшы мяне…
01.02.2012. У заснежаным скверы па сцяжыне, якую я праклаў да бацькі тыдзень таму, цяпер ходзяць людзі…
10.03.2013. Праз сквер вяртаюся з крамы па сцяжыне, па якой хадзіў да бацькі. Іду і спінай адчуваю, што бацька глядзіць мне ўслед. Адварочваюся і бачу на сцяжыне сініцу…
19.04.2013. Пад дрэвам каля сцяжыны, па якой год таму хадзіў да бацькі на кватэру, прабіліся з сухой травы, як прывітанне з таго свету ад мамы і таты, дзве жоўтыя кветачкі (на гэтым месцы мінулы год была толькі адна)…
05.09.2013. Лета. Цеплыня. Басанож іду па сцяжынцы. І нішто мяне яшчэ не хвалюе, акрамя каменьчыкаў, якія колюцца…
25.09.2016. Холадна. Змрочна. Адзінока. І куча праблем, як лістоты апалай, у якой не бачна сцяжыны. З’явіўся пачатак верша, але не буду пісаць далей, бо слова “сонца” рыфмуецца з “бясконца”:
Мы нарадзіліся з табою ў час дажджу
У гэтым свеце, дзе, як свята, сонца…
22.02.2017. Снег на Мухлі амаль растаў. І толькі сцежкі белыя свецяцца ў вечаровым змроку, напамінаючы, што яшчэ не вясна. І мы ідзём па сцяжыне, як па Снежна-млечным шляху, баючыся саступіцца з яго і трапіць у чорную прорву…
13.07.2017. Прайшоў дождж. Размыў сцяжыну. Навымываў каменьчыкаў, шкельцаў, недапалкаў, коркаў, драцінак. Іду, разглядаю і думаю пра дождж, як пра археолага, які зрабіў раскопкі на сцяжыне і, нічога каштоўнага не знайшоўшы, сышоў з горада…
16.09.2017. На сцяжыне перад табой рудыя каштаны, як шакаладныя. І ты, агледзеўшыся навокал і ўбачыўшы, што нікога паблізу няма, падняў некалькі і паклаў у кішэню. Яны цёплыя, як сённяшні восеньскі дзень. І ты пайшоў далей, усміхаючыся…
25.04.2017. З Міёнай выйшлі гуляць на Мухлю а шостай раніцы. Нідзе нікога. І раптам бачу ў метрах ста ад нас па сцяжыне, як учора вечарам, ідзе старая, вельмі падобная на маю маму, але ўжо ў адваротным кірунку. Следам за ёй у метрах дзесяці хлопец. “Мама!” – зноў прагучала ў ва мне, і я затаіў дыханне. Старая з хлопцам хутка зніклі за дамамі, а я нейкую хвіліну яшчэ глядзеў услед. Сёння Радаўніца.
ЛЯСНОЙ ДАРОГАЙ
Ад снегу светла ў шэрым сасняку.
Сарока увязалася за мной.
Сцяжыны, як рачулкі у раку,
Бягуць, каб стаць дарогаю лясной.
Нібыта ў ветразь, у маю спіну
За дзень замораныя дзьмуць вятры.
Тут дзесьці блізка шум ракі заснуў,
Каля якога раскладаў кастры.
Мне зараз не хапае іх цяпла
І шуму задуменнае ракі.
Вядзі мяне, дарога, да сяла –
Сагрэюць добрым словам землякі.
02.12.2017. Доўга іду па сцяжыне. Цямнее. Цямнее. І мне здаецца, што гэта я затоптваю святло ў зямлю…
18.01.2018. Раніцай на сцяжыне быў снег. Днём калюгі. Вечарам лёд. І ты злуешся, нібыта ад тваёй злосці зіма стане такой, якой была ў тваім дзяцінстве. Снежнай і марознай. І ты ішоў па вёсцы па гурбах, пад якімі былі платы. І здавалася, што хаты без платоў стаяць у белым полі. І дрэвы каля хат, як вялікая трава.
01.02.2018. Зноў снег. Ён засыпе чорныя плямы на палях, на сцяжынах і на дарогах. Ён засыпе лёд, які не паспеў за мінулыя дні растаць. Ён засыпле смецце. Ён засыпле ўсё мёртвае. І ўсё будзе белае-белае, як неба, з якога цяпер сыплецца снег. І ты будзеш ісці па снезе і радавацца прастору, які перад табой. І ты не будзеш баяцца згубіцца ў гэтай белізне. Не таму, што ты такі смелы, а таму, што ты любіш снег, які засыпае ўсё мёртвае.
01.09.2018. Прынёс дадому каштан. Руды. Прыгожы. Міёна з ім гуляе. Каштан стукаецца аб падлогу, і ў ягоным стукаце чуецца восеньская музыка. Яна цёплая, як павуцінка, працягнутая праз маю сцяжыну на ўзроўні майго твару. Я іду і абрываю яе. Яна светлая, як бярозавая лістота, што пад маімі нагамі. На сцяжыне ляжыць каштан. Я падымаю яго. Ён крыху сцюдзёны, як камень. Кладу ў кішэню. І думаю пра Міёну, якая будзе гуляць з каштанам. І Міёна гуляе з ім. Каштан падае на падлогу. І я слухаю каштанавую музыку. І мне болей нічога не трэба. Я шчаслівы.
16.07.2021. З Міёнай гуляю на Мухлі. Па сцяжыне да тралейбуснага прыпынку няспешна ідзе маладая сям’я. Ён з цяжкімі хатулямі паперадзе. За ім у метрах трыццаці жонка з сумачкай. І яшчэ далей у метрах трыццаці іх сынок гадоў двух. Кожны сам па сабе. І ўсё ж нябачная сувязь паміж імі ёсць. Ён нечакана прыпыняецца. Да яго падыходзіць яна, а потым і сынок іхні. І далей ужо ідуць разам, як адно цэлае. І ў мяне на душы ад гэтага робіцца радасна, а то напачатку, калі ўбачыў іх, падумалася, што маладыя пасварыліся…
02.10.2021. Па сцяжыне праз Мухлю ідзе разносчык ежы. Ён у жоўтым плашчы. На спіне вялікі жоўты з чорнымі кругамі квадратны заплечнік. Хлопец ідзе і глядзіць на смартфон. Я сачу за хлопцам і ўсміхаюся, бо ён нагадвае мне пчалу Маю з мультфільма, які ў свой час глядзеў з дзецьмі. Разносчык, відаць, дабіраецца да заказчыка па маршруце, які паказвае смартфон. Раптам хлопец спыняецца, нібыта натыкаецца на нябачную сцяну. І тут жа, перахрысціўшыся, ідзе далей, паскараючы хаду. І мне ўзгадалася, як некалькі гадоў таму мы заказалі піцу. Разносчык спазніўся на некалькі хвілін і нам за піцу не давялося плаціць. Такія правілы.
28.07.2022. З Міёнай, гуляючы на Мухлі, пазнаёміліся з невялікім калматым сабакам, якога завуць Козлік. “А чаму Вы яго так назвалі?” – пацікавіўся я ў гаспадыні. І даведаўся, што сабака ўжо меў імя, калі яго яна забрала з вуліцы. Мясцовыя нелюдзі і тапілі трохмесячнага Козліка, і вешалі, і білі. Цяпер яму 18 гадоў. Ён сляпы і глухі. І пакуль мы з жанчынай размаўлялі пра нашых сабак, Козлік раптам задзёр нос і, перакульваючыся з боку на бок, патэпаў да Міёны. “Сляпы і глухі! Але яшчэ мужычок!” – засмяялася жанчына, і мы з сабакамі разышліся па сваіх сцяжынах.
11.11.2022. Сёння Аксана Спрынчан у выдавецкай прыёмнай рабіла копіі аўтографаў на кніжках, якія ў свой час былі падораны яе бацьку – паэту Вадзіму Спрынчану. Я ўзяў для цікавасці пагартаць зборнік вершаў Казіміра Камейшы “Пярэймы дня”, што выйшаў у “Мастацкай літаратуры” ў 1988 годзе. Прагледзеў пару твораў, а на трэцім (“Вераб’іная ноч”) спыніўся.
За вёскаю Пугачы
У чорнай накідцы начы,
Маланкаю перашытай,
Я выйду з намоклага жыта.
Дык гэта ж, відаць, Казімір Вікенцьевіч напісаў пра мае Пугачы! І хутчэй яно так і ёсць, бо ён два гады (1967-1968) быў літсупрацоўнікам Валожынскай раённай газеты «Працоўная слава». І, думаю, бываў у маіх родных Пугачах. І, каб даведацца, ці яно так, ці не, я патэлефанаваў Камейшу, які цяпер у роднай вёсцы на Стаўбцоўшчыне. “Працуючы ў раёнцы, я амаль усе валожынскія вёскі аб’ездзіў. Быў і ў Пугачах. Віктар Каваленка казаў, што мы землякі, бо мая вёска Малыя Навікі раней была ў Івянецкім раёне…” – так распавёў Казімір Вікенцьевіч. Словам, у Пугачах у свой час жылі і працавалі ў школе Кастусь Рагойша (02.01.1921 – 15.10.1964) і Павел Дзюбайла (05.08.1931 – 1995). Да Паўла Кузьміча, які кватараваў у сям’і маёй цёткі Валянціны Іосіфаўны Шніп, з Радашковіч з раённай газеты неаднаразова прыходзіў Адам Мальдзіс, і адзін раз ён быў з Уладзімірам Караткевічам. Ну і Казімір Камейша пабываў у Пугачах, пра што і напісаў амаль праз дваццаць гадоў немалы верш “Вераб’іная ноч”, які заканчваецца радкамі:
Хто ў ноч мяне гэту завёў,
Дзе голас і зірк той вядзьмацкі?
Ад дому за гэтулькі вёрст
Такая знянацкасць.
Як выйду я з гэтай начы,
Шчаслівым радзіўся, лічы.
Не выйду –
як провад, сцяжыну,
Злучыўшы, для вас я пакіну.
Як бачым, з той вераб’інай ночы Казімір Камейша выйшаў. І напісаў верш пра Пугачы.
18.12.2022. Мама, пакуль працавала на кароўніку, заўсёды ранкам першай выходзіла з хаты. І зімой, калі ноччу ўсё замяталася, яна пракладала па снежным цаліку сцяжыну да вуліцы. І якой бы ні была пасля мамы сцяжына (роўнай ці пятлястай), мы хадзілі па ёй. І цяпер, калі пасля начнога снегападу выходжу а шостай на Мухлю, мы з Міёнай пракладаем сцяжыны, якімі потым карыстаюцца ўсе, нягледзячы, што мы часам ходзім па гыбокім снезе, як п’яныя.
08.06.2023. На Мухлі скасілі траву. Каля сцяжыны на купіне адзінокі дзьмухавец, як свечка, якую толькі што стушылі…
29.09.2023. Пятніца. Не чакаў, а яна прыйшла. І сказала, каб радаваўся, што заўтра субота. А я радавацца не хачу, бо заўтра, кажуць, будзе дождж, які мне зусім не патрэбен. А каму ён цяпер патрэбен? Не ведаю. І я любуюся, пакуль можна яшчэ, сонцам, што няспешна сыходзіць за небакрай, які хаваецца за дамамі. Сонца мне слепіць вочы, і я перастаю бачыць сцяжыну пад нагамі. І мне здаецца, што я іду па сонечных промнях прама ў неба да адзінокіх аблачынак, каб прасіць іх не збірацца ў вялікую хмару, з якой заўтра пральецца дождж. Іду і не баюся ўпасці, бо калі ўпаду, то на родную зямлю…
23.11.2023. Уся трава, уся лістота і ўсе мае сцяжыны пад снегам. Іду па цаліку не азіраючыся. А чаго азірацца? Усё навокал белае і халоднае. Але не чужое. І, калі б не снег, усё было б чорным і чужым. І я не ўбачыў бы, як дзеці каля азярыны лепяць са снегу сцены, каб неўзабаве пачаць гуляць у снежкі. І я гляджу на дзяцей і пазнаю сярод іх і Сашку, і Віцьку, і Тоніка. І толькі сябе там не бачу. Я не помню сябе малога. І мне здаецца, што я ўвесь час быў такі, які ёсць цяпер. У мяне няма фотаздымкаў, на якіх мне зусім мала гадоў…
Не з кожнай кветкі будзе яблык спелы
У садзе, як яго ні даглядай.
Пад зумкай квеценню ружова-белай
Сцяжына вузкая, нібы праз рай.
І ты ідзеш няспешнаю хадою
Туды, дзе сонца, як стары абраз,
Што продак твой уноч панёс з сабою,
Але аднойчы, помнячы пра нас,
Сваіх нашчадкаў, пачапіў на неба,
Каб кожны на яго маліцца мог.
Ёсць сонца, сад, і ёсць усё, што трэба,
У гэтым свеце, што стварыў нам Бог.
Табе ж чагосьці хочацца такога,
Што словамі ніяк не апісаць.
Сцяжына стане некалі дарогай,
Галоўнае – сцяжыну не губляць
Пад зумкай квеценню ружова-белай,
Дзе сёння ў пчол ёсць свой пчаліны рай.
Не з кожнай кветкі будзе яблык спелы,
А ты за кожную перажывай.
22.04.2023