Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
07.05.2015. У ціхай хмары маланкі водзяцца…
Упершыню на чэмпіянаце свету па хакеі наша зборная перамагла амерыканцаў з лікам 5:2. На нашым лёдзе свята…
08.05.2015. Снег на страсе, як белая кудзеля, і ручаіны, што сцякаюць са страхі, як ніткі, з якіх ткуцца палотны вясновых калюг…
Заўтра еду ў вёску. Даўно не быў. Збіраюся, як з замежжа…
09.05.2015. З сынам Максімам, сястрой Валяй, яе мужам Віцем і іх дачкой Надзяй ездзілі ў Пугачы…
Сям-там людзі ў агародах, на сотках, а так ціха і сонечна… Буслы ў буслянках стаяць, як моляцца… У садах квітнеюць вішні і слівы. Яблыні яшчэ прачынаюцца… Палі рунеюць, нібы ахопленыя зялёным агнём…
Прыехалі ў Пугачы а палове адзінаццатай. У вёсцы на вуліцы бязлюдна. Зрэдку праедзе легкавік, і ніводзін сабака не гаўкне. А можа, іх у вёсцы і няма…
У хаце пасля зімы сцюдзёна. Парасчыняў дзверы, вокны, і праз нейкі час гадзіннік на сцяне зацікаў весялей…
Дзядзька Толя прыгнаў каня. Запрог у плуг. Я хацеў, каб Максім заараў грады, але, паглядзеўшы, як ён арэ, сам узяўся за справу. Вучыць Максіма няма калі, бо каля дома працы і так хапае. Араць я сам навучыўся недзе ў гадоў пятнаццаць, а мо і раней, і з таго часу дома толькі я і хаджу за плугам… Заараўшы зямлю пад грады, скасіў усю траву на нашай сялібе. Мама пахваліла б…
Віця з Максімам спілавалі на балаціне, што засталася ад сажалкі, каля нашага плота віхлы, якія былі пасаджаны бацькам гадоў трыццаць таму. Адна віхла пад час нейкага бурану павалілася і ледзьве не парвала электраправодку да нашай хаты. Праз нейкі час і астатнія дрэвы паваліліся б, бо ўжо напалову пасохлі. Дзядзька Шура, які жыве па суседстве, дапамог пілаваць. Калі праца была скончана, дзядзька сказаў: “Цяпер стала неяк нязвыкла… Усё сыходзіць у небыццё…”
Максім быў малайцом. Працаваў, як дарослы. Бабуля з дзедам, калі б жылі, радаваліся б, што вырас такі не гультаяваты ўнук…
Валя з Надзяй пасадзілі грады. Прыляцеў шпак, сеў на плот каля град, нешта пасвістаў і паляцеў… У агародзе цюльпаны і нарцысы, пасаджаныя мамай, усё яшчэ цвітуць. Ад іх светла на сялібе і ў душы…
З вёскі ў Мінск выехалі на пачатку дзясятай. Горад сустрэў нас салютам Перамогі…
11.05.2015. Мастак Дзмітрый Сарока падарыў мне свой каталог карцін. Мы з ім землякі. Ён нарадзіўся ў вёсцы Крапіўнікі, што ў паўкіламетры (праз рачулку Яршоўку) ад Лягез, дзе я гадаваўся да школы ў бабулі Ганны. Мастацтвазнавец Таццяна Лявонцьева ва ўступным слове да выдання піша: “Сароку адначасова можна назваць і рэалістам, і імпрэсіяністам. Яго пейзажам уласцівыя светлы настрой, паэтычнасць і адмысловы рамантызм мастакоў старой школы, штосьці непераходзячае і вечна запатрабаванае, што будзе цікава людзям у розныя эпохі і часы. І яшчэ адно трэба падкрэсліць, самае галоўнае, на мой погляд, ва ўсіх яго працах – глыбокая нацыянальная прыналежнасць да роднай зямлі, да роднай Беларусі”. 9 мая Дзмітрый, наведваючы могілкі родных, заехаўся ў Крапіўнікі. Якраз дома была мая стрыечная сястра Аня. Пазнаёміўся. Паўспаміналі з ёй тыя Крапіўнікі, калі ў вёсцы было шматлюдна, і Яршоўка светла цякла і цякла за небакрай, куды заходзіць сонца…
Нядаўна выйшла ў свет кніга Алеся Адамовіча “Война под крышами”. Рыхтуем да друку “Сыновья уходят в бой”. Дачка пісьменніка Наталля Аляксандраўна сёння прынесла фотаздымкі і шэсць тэкстаў песень Уладзіміра Высоцкага, што былі спецыяльна створаны да фільмаў па раманах. Я напісаў пісьмо сыну Высоцкага Мікіту з просьбай, каб ён дазволіў надрукаваць тэксты песень…
12.05.2015. Холадна. Пасля дажджу лістота на дрэве, як зялёны лёд…
13.05.2015. У бібліятэцы Акадэміі навук удзельнічаў у прэзентацыі збору твораў Івана Шамякіна ў 23 тамах. Здавалася б, пра што тут гаварыць, калі ўжо справа зроблена. Ды не! Прагаварылі амаль тры гадзіны. Найбольш запомніўся Міхась Мушынскі, які ў сваім выступленні закрануў праблему тэкстолагаў, якіх не хапае. Малыя заробкі, таму моладзь, якая прыходзіць пасля ўніверсітэта, адпрацаваўшы прымусовы тэрмін, уцякае. Было б шмат тэкстолагаў, дык сёння можна было б пачаць працу над зборам твораў Янкі Брыля, Аркадзя Куляшова і іншых класікаў беларускай літаратуры. А так маем тое, што маем…
На праспекце Незалежнасці сустрэў мастака Валерыя Шкарубу. Потым разам ехалі ў аўтобусе. Гаварылі пра мастакоўскае і літаратарскае жыццё-быццё. На маё пытанне: “Хто цяпер купляе карціны?” мастак адказаў: “Кітайцы!” Ад Валерыя даведаўся, што ўчора ў Віцебску патануў, пераплываючы Дзвіну, сын народнага мастака Беларусі Аляксандра Кішчанкі мастак-манументаліст Саша Кішчанка. Не даплыў метраў дзесяць да берага. Ён любіў плаваць…
14.05.2015. У бібліятэцы імя Янкі Купалы прэзентаваў кнігу “Заўтра была адліга”. Вяла імпрэзу маладая супрацоўніца Музея гісторыі беларускай літаратуры. Дзякуючы абвестцы ў Фэйсбуку, сабралася даволі шмат людзей. Чалавек семдзесят. Па плане адразу пасля невялікай музычнай часткі павінна была Людміла Рублеўская са мной гаварыць пра мае творы. А тут і музыка адыграла, і супрацоўнікі музея і бібліятэкі па некалькі слоў сказалі, а Людмілы няма. Спазнілася на хвілін дваццаць. З-за працоўнага тлуму ёй чамусьці падалося, што трэба ехаць у Музей Янкі Купалы, і яна туды паехала. Павінна было з’явіцца яшчэ чалавек дваццаць студэнтаў, але яны вырашылі, што прэзентацыя будзе адбывацца ў Нацыянальнай бібліятэцы. Праз гэтыя недарэчнасці ўзгадалася даўняя прэзентацыя кнігі Алеся Пісьмянкова “Мы з братам” у кнігарні “Светач”. Вёў імпрэзу Навум Гальпяровіч. Гаварыў цэлую гадзіну без Алеся, бо ён не прыехаў. Часта называў кнігу “Мы з братам”. Адзін дапытлівы слухач пацікавіўся: “А дзе ж брат?” “Хутка прыедзе!” – адказаў Навум. Пісьмянкоў жа з’явіўся толькі тады, калі людзі пачалі разыходзіцца. І той дапытлівы слухач з усмешкай заўважыў: “Вось і брат прыехаў!” Алесь спазніўся, бо якраз у гэты дзень гадзіннікі былі пераведзены на гадзіну наперад. Алесь не перавёў…
15.05.2015. Прыходзіў Вітаўт Чаропка. Прынёс рукапіс кнігі выбраных твораў “Храм без Бога”. Падарыў мне сваю карціну. Без рамкі. “Набудзеш сам! Якую захочаш!” – сказаў Вітаўт. Разабраўшыся з рукапісам, прайшліся па горадзе да вуліцы Танкавай, дзе ў адной з крам прадаюцца фарбы. У Вітаўта шмат задум, і фарбы ў яго хутка змалёўваюцца. Ідучы, скардзіліся адзін аднаму, што амаль загінула школа рэдагавання твораў, і што цяпер няма дзе пісьменнікам пасядзець, каб выпіць кавы…
16.05.2015. Холадна. Квецень, як снег…
З Людмілай выйшлі з дому ў гадзіну і вярнуліся задаволеныя жыццём у дзевяць… Напачатку былі ў школе маладога літаратара. Таленавітая моладзь расце. Праўда, хлопцаў малавата…
Сёння “Ноч музеяў”. Пачалі вандроўку з Музея Петруся Броўкі. Я ў ім быў упершыню. Вядомыя пісьменнікі чыталі любімыя вершы любімых паэтаў. На століку ляжаў важкі том Тараса Шаўчэнкі, які (мая фантазія) выконваў ролю стрэльбы, што павінна была ў канцы імпрэзы выстраліць (стаць падарункам аднаму з выступоўцаў). І я “стрэлу” баяўся, бо ў Людмілы з сабой ужо была цяжкая торба. Шаўчэнка трапіў (супрацоўніца музея выцягнула з куфэрка прозвішча) не ў нас.
У кнігарні сустрэлі Алега Дзьячкова, які прывёз з Магілёва лекараў у тэатр Янкі Купалы на прагляд спектакля, да якога была яшчэ цэлая гадзіна. Алег пайшоў разам з намі да Музея Янкі Купалы. Дарогай Людміла і Алег размаўлялі пра розныя гістарычныя мясціны ў Мінску. Я моўчкі слухаў. У Купалаўскім музеі “ноч” павінна была пачацца ў сем гадзін, таму мы пайшлі ў Музей Максіма Багдановіча. Там трапілі на выступленне этнакалектываў. Пад столлю музея, нібы застылыя ў палёце, былі мушка-зелянушка і камарык-насаты тварык, як анёлкі…
Вярнуўшыся да Музея Янкі Купалы, трапілі ў людскую раку, якая працякала праз сам музей, а потым разлівалася каля сцэны перад уваходам у будынак Песняра. У музеі ўсе праходзілі праз другі паверх, дзе каля кожнага экспаната стаялі экскурсаводы і распавядалі пра Купалу. Я ўпершыню ўбачыў дзверы з нумарам 414 гатэля “Масква”, за якімі жыў Купала. Тут жа прыступкі, па якіх ішоў паэт, і парэнчы лесвічнага пралёта, праз якія ён паляцеў у вечнасць. Паглядзелі на “прывід” Купалы і паслухалі верш у яго выкананні, які захаваўся. Уражвае. Еўропа! Не! Беларусь еўрапейская!..
Не даходзячы метраў сто да Музея Петруся Броўкі, з Людмілай натрапілі на здымкі нейкага фільма. Навокал было сонечна. Кіношнікі здымалі праліўны дождж з ветрам і хлапца з дзяўчынай пад вялікім чорным парасонам.
18.05.2015. Прыходзіў Вітаўт Чаропка. Прынёс анатацыю для будучай кнігі. Паўспаміналі былыя часы, былую эпоху. Апошні раз Вітаўт удзельнічаў у літаратурнай вечарыне 25 красавіка 1996 года ў Музеі Максіма Багдановіча. На мае словы: “Трэба ў людзі выходзіць!” Вітаўт адказаў: “А калі працаваць?” І ўсё ж я запрасіў Чаропку ў бібліятэку імя Цёткі на вечарыну “У-Зорныя сем’і”, якая пройдзе 19 мая. “Хто там будзе?” – пацікавіўся сябра. “Ірына і Максім Клімковічы, Аксана Спрынчан і Яраш Малішэўскі, я з Людмілай Рублеўскай, Ганна і Стыў Крамеры”, – адказаў я. “Хто такія Крамеры?” – “Музыка з жонкай спявачкай…” – “Сымон-музыка з жонкай!” – “Амаль што…” “У мяне ўжо каля 70 карцін”, – прызнаўся Чаропка. “Давай выставу зробім у бібліятэцы. А потым вечарынку ў калгасе!” – прапанаваў я. “У калгасе? Не! У калгасе не хачу!” – замахаў рукамі мой суразмоўца. “Калі я кажу пра вечарынку ў калгасе – гэта азначае, што пасля імпрэзы будзе добры фуршэт…” – патлумачыў я. Вітаўт заўсміхаўся і сказаў, што падумае над маёй прапановай, а потым распавёў, што свой “Храм без Бога” апошні раз ён чытаў у 1992 годзе. Пасля гэтага доўгі час баяўся перачытваць. Можа, слаба ўсё. Асмеліўся нядаўна. Прачытаў старонак пятнаццаць. Нічога. Можна чытаць і сёння, і дабавіў: “Цяпер сур’ёзную прозу пісаць па 500-600 старонак – гэта самагубства…”
19.05.2015. Ездзіў у Маладзечна. Выйшаў спецыяльна на прыпынку электрычкі “Фестывальная”, дзе мяне сустрэў Міхась Казлоўскі, каб, ідучы ў бібліятэку № 6, зайсці на могілкі да Міколы Ермаловіча. Мінула пятнаццаць гадоў, як з намі няма Міколы Іванавіча. Час ляціць. Каля магільнай агароджы клён, які, здавалася б, учора быў танюсенькім, стаў камлістым і кроністым. Пастаялі, паўспаміналі, пасумавалі і пайшлі ў бібліятэку, дзе нас ужо чакалі дзеці са школы № 1 імя Янкі Купалы. Дзявяты клас. Землякі. Слухалі аповеды з майго “Пугачоўскага цырульніка” і вершы з кнігі “Заўтра была адліга”. Задавалі пытанні. Жартавалі. Смяяліся. Харошыя растуць дзеці, і хочацца верыць, што і яны будуць ведаць, што напісаў і дзе пахаваны Мікола Ермаловіч…
З Людмілай Рублеўскай, Ірынай і Максімам Клімковічамі ўдзельнічаў у спектаклі нон-фікшн паэтычнага тэатра “Арт. С” “У-Зорныя сем’і”, які прайшоў у бібліятэцы імя Цёткі. Сцэнарыстамі і рэжысёрамі былі Аксана Спрынчан і Яраш Малішэўскі. Шмат цікавага даведаўся з гісторыі кахання Ірыны і Максіма. Асабліва ўразіла тое, што Максімава бабуля была супраць яго шлюбу з Ірынай. Старая мела іншыя планы. Пасля вяселля яна дваццаць гадоў (аж да сваёй смерці) не размаўляла з унукам і яго жонкай, жывучы з імі ў адной кватэры. Калі спектакль скончыўся, мы за гарбатай яшчэ доўга распавядалі гісторыі са свайго жыцця…
20.05.2015. Жыву амаль у цэнтры Мінска. За акном у двары чайкі ўсё крычаць і крычаць. І я часам думаю, што мой дом стаіць на беразе Балтыйскага мора…
21.05.2015. Праліўся дождж, і апусцела неба, як божае вядро…
Быў час, калі я разоў дзесяць на год ездзіў у Маладзечна, дзе далей з Міхасём Казлоўскім вандраваў па нашай Віленшчыне. Выступалі ў бібліятэках і школах. Потым нярэдка на апошняй электрычцы вяртаўся ў Мінск. Праязджаючы станцыі Аляхновічы і Дубравы, часта (чамусьці асабліва зімой) хацеў сысці на пусты перон і пайсці праз ноч у родныя Пугачы. Дзесяць кіламетраў – не за свет. Але не сыходзіў, бо адразу ўспамінаў, які адзін п’яны аднавясковец ноччу не дайшоў дамоў з суседняй вёскі. Сеў пад дрэвам адпачыць, заснуў і змерз. Некалькі дзён таму, вяртаючыся з Маладзечна, у дарозе надумаў верш:
Электрычкі вагоны пустыя
Адзіноту праз цемень вязуць,
І палохаюць цені начныя,
Што абапал чыгункі жывуць.
Я сыду на прыпынку няспешна,
На якім не чакаюць мяне,
І ад гэтага сумна і смешна
Будзе мне ў гэтай ранняй вясне,
Дзе няма ні снягоў, ні лістоты,
А вятры, халады і дажджы.
На прыпынку слупы ад самоты,
Як зламаныя ўзімку крыжы,
Да якіх мы прыходзілі светла,
Электрычку чакалі, як лета,
Каб ніколі сюды не вяртацца…
Так. Хацелася не вяртацца ў вёску, але гэта было даўным-даўно. Мне тады было пятнаццаць гадоў…
З Мазыра прыязджала жанчына. На пенсіі. Прывезла ў двух торбах раман. Напісаны ад рукі. Пачытаў некалькі старонак. Запытаўся: “Даўно пішаце?” “Са школы! Нідзе не друкавалася. Гадоў трыццаць таму хадзіла ў “Нёман” з вершамі. Параілі больш не пісаць. А я ўсё ж пісала”, – адказала жанчына і, гледзячы самотна на мяне, пацікавілася: “А дзе тут у Мінску макулатуру прымаюць?”
22.05.2015. Пакуль пад дрэвам чакаў, калі суцішыцца дождж, навярцеліся ў галаве радкі:
Я схаваўся пад дрэвам, як воўк,
ад дажджу.
На маланкі, нібыта на смерць, я гляджу.
Гром грыміць, быццам падаюць
з неба крыжы,
Па якіх уздымаліся ў хмары дажджы…
