Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
30.07.2009. Наведаўшы могілкі ў Вялікіх Крывічах, заехаліся ў Лягезы. Тут я з васьмі месяцаў да сямі гадоў гадаваўся ў бабулі Ганны і маіх дзядзькаў і цётак. Раней у вёсцы было людна. Цяпер засталіся пяць чалавек, адна карова і адзін конь. Якраз дома былі дзядзька Віця і цётка Стася з пяцігадовай праўнучкай. Сабака, зазвінеўшы ланцугом, выбег нам насустрач, але не забрахаў, нібыта пазнаў гасцей. Каля хаты чыста і ўтульна, а за плотам – высокая трава. Пастаяў каля ліпы, якой гадоў дзвесце. Паглядзеў у калодзеж, нібыта хацеў убачыць сябе малога, і, не ўбачыўшы, пасядзеў, як дзед, на ганку. Нас клікалі за стол, але мы адмовіліся, бо, выязджаючы з Мінска, не планавалі заязджацца ў Лягезы. Сфатаграфаваўшыся на памяць, паехалі ў Пугачы да бацькі…
09.01.2010. Не паспяваў толкам сысці снег з сенажаці, якая была за нашымі соткамі, як я з сябрамі пачынаў гуляць у футбол. Паглядзець на нашу гульню збіралася шмат людзей, сярод якіх хапала дзяўчат. І мы, часам, так загульваліся, што дамоў не хадзілі абедаць. Трава амаль не расла, бо мы яе стоптвалі, і нас бацькі недзе ў канцы траўня пачыналі ганяць з сенажаці. Мы перабіраліся на школьны двор і там не давалі спакою вартаўніку, які баяўся, што павыбіваем вокны ў школе. Дзякуючы таму, што сярод нас быў сын старшыні калгаса, нам, калі я ўжо заканчваў школу, на краі вёскі за лазняй каля вялікай сажалкі было спецыяльна зроблена футбольнае поле. Перайшоўшы на новае месца, мы хутка закінулі гульню, бо сюды ніхто з нашых балельшчыкаў не даходзіў…
01.08.2011. Учора ў нашым двары скасілі траву. І трава да сённяшняй раніцы была сенам. Цяпер жанчыны з ЖЭСа яе грабуць, як смецце…
13.04.2012. Гледзячы на першую красавіцкую траву, зарыфмавалася балючае:
Мама стане травою,
Мама будзе жывою,
Пакуль будзе трава
І нябёс сінява
Над зялёнай травою,
Як над мамай маёю…
20.11.2012. Трава на беразе Свіслачы месцамі пажаўцела, як аблезла, і чайкі па-над ёй, як моль…
14.05.2013. Я з Людмілай і сястра Валя з мужам і дачкой Надзяй ездзілі ў Пугачы. Наша хата без бацькоў за зіму пастарэла. Люда ўзгадала мой даўні верш:
Хата анямелая, сівая,
З шэраю буслянкай, як вянком,
Вокнамі задумна пазірае,
Склаўшы рукі на дзвярах замком…
22.05.2013. У двары зноў трава вырасла. Дзьмухаўцы адкрасавалі і цяпер стаяць белыя, як створаныя з дыму майго мінулага…
Насупраць нас жыў Сашка Балотнік. Вось ужо 7 гадоў, як мой аднакласнік на Дубраўскіх могілках. Хату купілі нейкія людзі, і цяпер у двары Сашкі іншыя парадкі. Трава скошана, ламачча і смецце прыбраны. Хата падрамантавана. Гляджу ў двор і бачу школьнікаў – Сашку і сябе, якія сядзяць на ганку і гуляюць у карты…
23.03.2014. Пасля адкрыцця выставы Алеся Квяткоўскага ў Ваўкавыску Антон Астаповіч звадзіў нас на Шведскую гару. Гэты курган па легендзе насыпаны на брацкай магіле шведаў, што загінулі пры штурме Ваўкавыска ў 1656 годзе. На самай справе – гэта старажытнае гарадзішча. Высокае. Я ледзьве ўзышоў. З гары ўсю Беларусь не ўбачыў, але бачна далёка-далёка. Там-сям гарэла сухая трава і дым поўз па зямлі, нібыта на нас наступалі ворагі…
09.05.2014. З сынам Максімам насадзілі цыбулі, часнаку, буракоў, морквы, рэпы, бобу, гароху. Агуркі пасадзім наступным разам. Не ведаю, што ў нас вырасце, але вяскоўцы, якія праходзілі міма, глядзелі на нас, як на вопытных гаспадароў…
На слупку нашай агароджы ўжо няма паштовай скрынкі…
На кашэнне травы не хапіла ні сіл, ні часу. У агародчыку, дзе мама даглядала кветкі, цяпер трава. І ўсё ж сярод травы і дзьмухаўцоў вырас адзінокі чырвоны цюльпан, як свечка, якая мне асвяціла ўсё, што тут было яшчэ некалькі гадоў таму…
25.05.2014. З Людмілай і сябрамі былі ў Дзягільна, дзе пахаваны пісьменнік Адольф Янушкевіч (9 чэрвеня 1803 – 18 чэрвеня 1857). Старыя панскія могілкі мы знайшлі не адразу, бо ніхто з тых жыхароў, у якіх мы пыталіся, пра іх нічога не ведае. Мясціна і помнікі прыгожыя. На жаль, здаецца, пра іх цяпер ніхто не клапоціцца, бо трава і быльнёг добра ўзбуялі і папсаваліся таблічкі з надпісамі каля дрэўцаў, што былі ў мінулым годзе пасаджаны вядомымі людзьмі нашай краіны. Пад адным з дубкоў напісана: “Дерево посажено художником Республики Беларусь Ф. И. Янушкевичем”…
30.04.2015. Учора каля крамы “Алеся” скасілі траву. Прыгожа, пахуча, але тут трава ніколі не стане сенам…
10.09.2015. Сярод поля зялёнае дрэва, як прывід з прамінулага лета. Няспешна ідзеш басанож да яго, нібыта баішся спалохаць. Пад нагамі сухая трава. Калючая, як іголкі. Балюча, але маўчыш. Наперадзе дрэва, як твая душа, што развітваецца з полем, якое чакае зімы…
09.04.2016. Пасля таго, як памерлі бацькі, жыццё пайшло, калі можна так сказаць, не па плане, па якім я жыў з імі. Бацькі былі, як мыліцы, з дапамогай якіх хадзіў па жыцці. Цяпер здаецца, што ўсюды не паспяваю і не бачу тое, што хацеў бы бачыць. Усё не тое, усё не так. Дзеці выраслі і ў іх сваё жыццё. Яны не хочуць слухаць парад. Яны вучацца на сваіх памылках. І ты адчуваеш сябе бездапаможным і не патрэбным, як мыліцы для чалавека, у якога ногі не зламаныя. І гэта нармальна. І ўсё будзе добра. Ужо зелянее трава і птушкі сядзяць у гнёздах, чакаючы птушанят…
18.10.2016. Прыбіраў рабочы стол. Ірваў старыя непатрэбныя паперы, скрэмзаныя мной нейкімі цяпер незразумелымі запісамі, і кідаў у сметніцу. Спыніўся на маленькім, велічынёй з бярозавы ліст, аркушы. На ім радкі:
На небе вырасла трава,
А на зямлі аблокі.
І наша белая царква,
Як гонар наш высокі…
05.11.2016. Наша Міёна радуецца снегу. Ён у яе сабачым жыцці ўжо другі раз. У мінулым годзе, калі яна ўпершыню ўбачыла снег, ёй было ўсяго тры месяцы. І потым паўгода быў снег і снег. Дзень кароткі і мароз. І мне ў скавіку ўжо хацелася, каб хутчэй зазелянела трава і дрэвы. Хацелася для Міёны. І праляцеў час, як цяпер сняжынка перад акном, у якое мы глядзім з Міёнай. Што яна думае? Не ведаю. А я думаю… Не скажу пра што. Проста хачу, каб усе былі здаровымі і перажылі будучую зіму, пра якую пішуць у сеціве, што яна будзе марознай, як ні разу не была ў апошнія 120 гадоў.
02.01.2017. На Мухлі снег і трава, як зялёнае полымя, што прабіваецца праз паперу…
04.01.2017. А палове сёмай з Міёнай пайшлі на Мухлю. Ішоў снег. І ўсё рабілася белым і светлым. Аднак на душы было самотна. Чаму? Не ведаю. Самі па сабе з’явіліся радкі:
Трава, схаваная пад снегам,
Не перастала быць травой.
І грэх твой застанецца грэхам,
Хоць ты разбіся галавой
Аб камяні старога Храма,
Куды няспешна ты прыйшоў,
У сэрцы затаіўшы хама,
Што пасміхаецца з крыжоў,
Што ля дарог стаяць самотна,
Дзе вечна вецер, снег, дажджы,
Дзе ўсё табе знаёма, родна,
І ўсё, як Бог наш, на крыжы…
31.03.2017. Няма зорак, і я не заглядаюся ў неба. Начныя аблокі адсвечваюць гарадское асвятленне. Навокал ціха. Зрэдку гаўкне сабака ці прашалясціць крыллем варона. І мне хочацца закрычаць: “Людзі!” І я крычу, але моўчкі. І мне ў душы нехта адклікаецца, нехта смяецца, нехта лаецца. Мне робіцца весялей. І я іду дадому па Мухлі, як па планеце, якую прыдумаў і на якой яшчэ не вырасла трава, каб у яе з неба падалі зоркі…
12.02.2017. Прыснілася, што з сынам іду да дзеда Юзі. Ведаю, што ён з бабуляй Параскай памерлі, але іду і спадзяюся іх застаць дома. Падыходзім да сядзібы. Плота няма. Расце малады бярэзнік, з якога віднеецца сцяна і вокны хаты. Ідзём не праз дзверы, а прама праз сцяну. У хаце няма столі. Растуць бярозы. Праз некалькі крокаў знікаюць сцены. Навокал дрэвы і трава. Яшчэ некалькі крокаў, і мы выходзім з бярэзніка. Светла. Раптам бачу вялікую жоўтую змяю, якая паўзе да нас. Я падбягаю да змяі, хапаю за хвост і адкідваю падалей. Змяя зноў падпаўзае, а я зноў адкідваю. І, гледзячы на тое, як змяя зноў хоча ўкусіць нас, вырашаю, што лепей прачнуцца, чым далей змагацца. І я прачынаюся.
10.05.2017. А шостай раніцы з Міёнай выйшлі на Мухлю. Трава, прыхопленая начнымі замаразкамі, белая. Праз паўгадзіны да нас далучылася баба Аня з Джэсі і запыталася: “Якое сёння будзе надвор’е?” “Снег зараз пойдзе!” – адказаў я і праз хвілін дзесяць павёў Міёну дахаты. І яшчэ праз некалькі хвілін на вуліцы ўсё стала белым ад снегу. Словам, гэта я вінаваты, што сёння снег з неба сыплецца. А калі сур’ёзна, то калі снег ідзе ў траўні, дык гэта нешта значыць, і ён некаму патрэбен…
24.05.2017. Пакуль ты працаваў у горадзе, кветкі і дрэвы ў тваім садзе адцвілі, і рэдкая пчала далятае да сярэдзіны сада. І ты вяртаешся стомлены дадому, і лічыш, колькі дзён засталося да адпачынку, каб паехаць у сад, дзе будзе трава гаспадарыць, пакуль ты не возьмеш касу. І лягуць пракосы, і будуць у пошуках кветак лётаць пчолы, што далятуць да сярэдзіны сада. І трава будзе пахнуць мёдам, як вулей, якога ў цябе ўжо няма…
12.08.2017. Горача. За 30. У такое надвор’е амаль заўсёды ўспамінаю, як пры гэткай жа гарачыні, будучы ў Пугачах, хадзіў, і не адзін раз, з малымі пляменнікамі Паўлікам, Надзяй і Сярожам у лес смажыць на дубчыках сала. Яны яго вельмі любілі. І мне было чым іх заняць. Вогнішча гарэла добра. Дзеці толькі паспявалі насіць ламачча. Побач з намі сухая трава загаралася. Тушылі. І як мы лес тады не спалілі? А ўсё магло быць. І мне ж было не пятнаццаць гадоў! Словам, Бог бярог!
23.09.2017. Палі голыя, і золата ржышча пачало чарнець, і месцамі на ім зялёная трава, як медзь, што ад дажджоў пазелянела…
05.11.2017. Пад клёнамі сярод апалай і ўжо крыху пачарнелай лістоты трава, як зялёныя ніткі, якімі сшыты восеньскі кілім…
10.03.2018. Гартаючы тэлеканалы, натрапіў на фільм “Прекрасные дни в Аранхуэсе”. Жанчына дзеліцца ўспамінамі з мужчынам, а ён з ёй. Ён вусаты і ў акулярах. Падобны да мяне саракагадовага. На вуліцы лета. З сада бачны Парыж. Навокал усё зялёнае. Дрэвы, трава, кусты. Вецер час ад часу пралятае праз сад і абтрасае з лістоты святло. Гляджу, слухаю і ўспамінаю вёсачку ў дзесяць хат, Лягезы. Я, малы, іду праз высокую траву да рачулкі. З-пад маіх ног, як зялёныя пырскі, разлятаюцца конікі. Пахне мёдам. Гудзяць пчолы. Лётаюць матылі і багоўкі. Трава ў сваёй глыбіні мокрая і сцюдзёная. На павуцінках свеціцца раса. На камені сядзіць жабка. Я хачу яе злавіць. Яна скача ў траву і знікае. Па мне поўзаюць дробныя рудыя мурашкі. Кусаюцца. Я іх страсаю з сябе і бягу да Яршоўкі. Берагі зарослыя лазой. За рачулкай – Крапіўнікі. Прабіраюся да вады. Сядаю на валун. Ён цёплы, як печ у бабулі Ганны. Сяджу і гляджу на ваду. Ніхто не кліча дадому. Мне добра. І ў вадзе бачу ўсё, што будзе са мною. Што я тады бачыў? Не памятаю. Мне проста было добра…
16.04.2018. На Мухлі на азярыне старыя і дзеці ловяць рыбу. На вадзе чайкі і качкі. На каштанах прарэзалася лістота. Навокал зазелянела трава. Іду з Міёнай і радуюся жыццю. Думаю пра вёску, пра будучае лета, пра музыку, якую чую ў шуме ветру і спеве птушак. Хочацца быць маладым і наіўным. І я малады, і я наіўны. Іду і ўсміхаюся шпакам, якія бегаюць па траве і не баяцца Міёны…
27.08.2018. Чакаў лета. Планаваў паплаваць хаця б у сажалцы, палавіць рыбу і выпусціць, пазбіраць ягад і грыбоў. Нічога з гэтага не здзейсніў. І лета праляцела. І што цяпер? Шкадаваць, што ўсё было не так? Не! Не шкадую! Гэта маё не апошняе лета. І ў гэтым леце былі цудоўныя моманты. Гэта начныя навальніцы, калі здавалася, што твой дом стаў караблём. Гэта затопленыя дажджом вуліцы, якія былі падобныя на рэчкі. Гэта туман у маім двары, праз які не было бачна суседняга дома, і здавалася, што мой дом застаўся адзіным у цэлым белым свеце. Гэта вялікая-вялікая поўня над горадам, на якой сядзелі мухі. Гэта крыкі чаек над Мухляй, праз якія ўяўляў сябе жыхаром вялікага партовага горада. Гэта галубы і вароны, якіх ганяла Міёна. Гэта скошаная трава, якая не стала сенам…
13.04.2019. Ранкам было некалькі градусаў марозу. На палях і лугах з Мінска да Карэліч яшчэ жоўтая трава. Нідзе не палена. Бачылі некалькіх буслоў і дзвюх казуль, што выйшлі з лесу і здалёку назіралі за дарогай.
27.04.2019. Бывае, хочацца сядзець дома і нікуды не выходзіць. І ты дома. І ты зноў стаіш каля акна і глядзіш у двор, дзе швэндаюць сюды-туды людзі, а з імі ідзе час. А ў небе плывуць аблокі. І кожнае на нешта падобнае. І ты забываешся, што ты дома. Ты сярод аблок. Ты ідзеш па аблоках і не глядзіш на зямлю, бо баішся ўпасці. Ты заўсёды баяўся ўпасці. І таму ніколі не лез на самую верхатуру, куды лезлі іншыя. І ты ніколі не палезеш вышэй за іншых, хоць і памятаеш бацькава: “Не бойся! Лезь вышэй! У неба не паляціш! На зямлю ўпадзеш!” І ты стаіш каля акна. І ты глядзіш на зямлю, дзе расце трава зялёная-зялёная, як у дзяцінстве…
04.05.2019. Раніцай трава на Мухлі была белай ад начных замаразкаў. У зялёным кусце спяваў салавей. Я слухаў яго і дражніў, пасвістваючы, як ён. Міёна глядзела на мяне, нібыта я стаў птушкай.
