Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
12.06.2009. Не было дажджу. І было дрэнна, што няма дажджу. Цяпер ідзе дождж. І ўжо дрэнна, што ён ідзе. Нам, людзям, не дагодзіш…
20.06.2009. З братам прыехалі ў свае Пугачы. Дома адзін бацька, і ўжо амаль чатыры месяцы адзін пасля таго, як захварэла маці, якая цяпер жыве ў нашай сястры. Ідзём праз нудотны дождж з аўтобуснага прыпынку. Нікога знаёмага. Чым бліжэй падыходжу да роднай хаты, тым нясцерпней хочацца плакаць. Але трымаюся. Са мной малодшы брат…
24.06.2009. На Вілейшчыне жыў і працаваў настаўнікам паэт Уладзімір Дубовік. На пачатку 80-х гадоў у яго выйшла першая кніга. Потым другая. Мяне разам з ім разглядалі на секцыі паэзіі наконт прыёму ў СПБ. Я прайшоў, а Уладзіміра завалілі. Пасля гэтага ён стаў рэдка друкавацца і яшчэ радзей з’яўляцца ў сталіцы, а потым і зусім знік. Неяк выступаючы ў адной з бібліятэк Вілейшчыны, я пацікавіўся іх земляком Уладзімірам Дубовікам. Мне расказалі, што Уладзімір, аднойчы ідучы з электрычкі, а гэта было даўно, трапіў пад вялікі дождж, прамок і, прастыўшы, захварэў, і праз некаторы час памёр… І няма Уладзіміра Дубовіка ні ў энцыклапедыях, ні ў літаратуразнаўчых пераліках тых, хто жыў і працаваў у 80-я гады мінулага стагоддзя. Колькі паэтаў з падобным лёсам на нашай зямлі! А колькі іх яшчэ будзе! І не заўсёды знойдзецца хто-небудзь, каб сабраць і выдаць усё тое, што напісаў забыты паэт…
12.07.2009. З сынам сябра ідзём з лецішча ў Дзяржынск на маршрутку. Прайшлі недзе кіламетр, а наперадзе яшчэ кіламетры тры. Дождж збіраецца, і хоць бы якая машына дагнала. І раптам бачым – едзе! Сышлі з асфальту наўзбоч у мокрую траву. Алесь глядзіць на мяне так, нібыта просіць: “Дзядзька! Галасуй, каб падвезлі!” “Мы ж не дзеўкі! Нас ніхто не падвязе!” – кажу і позіркам праводжу машыну, якая, праехаўшы паперадзе нас метраў пятнаццаць, спынілася. Мы, не верачы сваім вачам, няспешна даганяем машыну. За рулём маладая прыгожая жанчына. Праз дзесяць хвілін мы былі ў Дзяржынску. Вось табе і “мы ж не дзеўкі”…
22.12.2009. Перабіраў старыя паперы і знайшоў школьны сшытак за дзве капейкі, а ў ім тэксты песень, якія я запісаў ад сваёй бабулі Параскі ў 1979 годзе.
***
Ой, зелена, зелена ў лузе трава.
Зачэм яна зелена?
Што дожджык ідзе.
Ой, молада, молада ў мужа жана.
Зачэм яна молада?
Што доля ладна.
Спіць яна ў пярынцы да белага дня.
Чую мой свякратка па сянях ходзя,
Усё свайго сыновачку пабуджаючы:
“Устань, устань, сыновачка,
Чужое дзіця.
Людзі ўсе каровушкі павыганялі,
Куры канаплюшкі павыдзіралі”.
“Ой, бацячка, ой, бацячка радной,
Не май жа ты волюшкі
Над маей жаной.
Сівыя каровушкі я сам выдаю,
Куры з канапелячак выганю”.
Устала нявестачка, чужое дзіця:
“Ой, міленькі, міленькі, запражы каня,
Запражы ты клячу вараненькую
І паедзем, міленькі, пракатаемся,
Са сваёй радзімушкай павідаемся”.
17.04.2010. На вуліцы дождж. Людзі кажуць, ён з Ісландыі, вулканічны. Трэба аберагацца. Па ўсёй Еўропе не лётаюць самалёты, бо небяспечна. Дваццаць чатыры гады назад ішоў Чарнобыльскі дождж.
29.05.2010. У Навасёлках ад хаты майго сваяка Леаніда Жыткевіча да месца, дзе пахаваны французскія салдаты, што загінулі ў 1812 годзе, метраў трыста. Праз хвілін дзесяць я, Леанід і яшчэ адзін сваяк Анатоль Блашчыцын з кургана разглядаем наваколле. Прыгожа. Пытаюся: “А тут раскопкі былі?” “Не. Тут ніхто не капаўся. А, відаць, калі капануць на метры тры, то можна натрапіць на французскія косці”, – адказвае Леанід і, паказваючы рукой удалеч на зарослую ельнікам гару, кажа: “А там замчышча. На гары і сёння ёсць вялікі роўны пляц, на якім, кажуць, стаяў вялікі і непрыступны замак”. Збіраемся ісці да замчышча, але нечаканы навальнічны дождж парушае нашы планы…
19.06.2010. На вуліцы дождж. Каля майго акна высокія дрэвы з густымі галінамі, як марскія водарасці, і я сяджу ў кватэры, як у падводнай лодцы…
05.07.2010. Учора да дзесяці гадзін раніцы ўсю ноч ішоў дождж. Многія з-за гэтага не паехалі ў Вязынку на свята паэзіі. За амаль чатыры гадзіны я наслухаўся столькі розных вершаў і песень, што і сёння ад іх у вушах стаіць шум і тлум. Пасля імпрэзы пачалася навальніца, і ўсе прысутныя паэты маглі парадавацца дажджу, як дзеці. Такога міждажджлівага свята паэзіі ніхто не памятае, бо звычайна было спякотна цэлы дзень…
27.11.2010. У калідоры перагарэла лямпачка. Адразу ж узгадалася, як гадоў пяць назад я прачнуўся ў дзве гадзіны ночы. Перад абуджэннем мне сніўся дождж, таму, пачуўшы шум вады, не адразу зразумеў, што адбываецца. Праз пару хвілін я ўстаў з канапы і пайшоў у цемнаце ў калідор, дзе са столі цякла вада. І не паспеў зрабіць кроку, каб уключыць святло, як адбылося замыканне электраправадоў, асвяціўшы затоплены калідор снапом іскраў. Паміж маім жыццём і смерцю быў крок…
05.02.2011. Зіма. А на вуліцы дождж, нібы ў небе сапсавалася лядоўня і пацякла…
23.06.2011. Сыпануў дождж, нібыта ў небе абтросся мокры сабака…
02.07.2011. Дождж. Пад ліпамі абляцелы цвет, як вялікія мёртвыя пчолы…
03.07.2011. З Людмілай схадзілі ў царкву. І дождж стаў светлым…
16.07.2011. Па дарозе з Мінска ў Маладзечна ў раёне Драздоў колькі разоў мы з Людмілай бачылі новы Храм. І вось сёння мы выбраліся паглядзець на яго зблізку. Выходзілі з дому пры пагодзе, а па дарозе трапілі пад дробны дождж, які ўсё ж нас не напалохаў. Храм цяпер рамантуецца, з яго зняты пазалочаны купал, які тут жа ля Храма ляжыць у траве, як шалом велікана. Абышоўшы ўсе царкоўныя збудаванні, мы пайшлі да святой крыніцы, дзе на жалезным мастку маладажонамі падчас вяселля начэплена на шчасце некалькі дзясяткаў замкоў. Пасля наведання царквы і малітвы замкі на мастку мне падаліся паразітамі, якія харчуюцца жалезнымі мастамі…
22.07.2011. На вуліцы дождж. У пакоі змрочна. Мама спіць пад жоўтай коўдрай, як матыль пад апалым кляновым лістом…
31.07.2011. З Людмілай і сябрамі суполкі “Літаратурнае прадмесце” ўдзельнічаў у першых Лысагорскіх Танкаўскіх чытаннях, якія арганізавала Аксана Спрынчан у сябе на лецішчы. Дабіраліся на электрычцы. Таццяна Пратасевіч спазнілася і, паехаўшы на маршрутным таксі, раней за нас прыехала да Аксаны. Дробны летні дождж і вогнішча з сасновых дроў давалі ўсім магчымасць уявіць сябе на беразе Нарачы. Вялікі партрэт Максіма Танка, збор ягоных твораў і дзявятыя нумары “Полымя” (паэт амаль усё жыццё друкаваўся толькі ў вераснёўскім “Полымі”) стваралі атмасферу прысутнасці самога паэта. На жаль, не ўсе, хто збіраўся выступіць, змаглі прыехаць на першыя Лысагорскія Танкаўскія чытанні, але вельмі цікава было паслухаць “Рэцэпцыю твораў Максіма Танка” (выступ Таццяны Барысюк), “Касмаграму Максіма Танка” (выступ Міколы Кандратава), “Невядомыя аўтографы Максіма Танка” (выступ Людмілы Рублеўскай). Ну а я расказаў, як мяне Максім Танк прымаў у Саюз пісьменнікаў. Дзякуючы Аксане Спрынчан, у перапынках паміж дакладамі гучалі вершы Танка…
08.08.2011. Прачнуўся ад шуму дажджу за акном. Адчыніў фортку, і ў пакой заляцеў матылёк… Калі дождж прыціх, з Людмілай пайшлі да Нарачы. На пляжах пуста. На вадзе каля берага плавалі качкі, якіх нельга карміць… Ідучы па пантоне, назіралі за рыбамі. Следам за намі на пантонны астравок прыйшлі хлопец з дзяўчынай. Ён яе абдымаў і называў “сонейкам”, а дзяўчына ўсё пыталася: “Ці любіш мяне?”… Пахадзілі па тэрыторыі санаторыя “Нарач”. Паназіралі, як на лавачцы пад дрэвамі хлопчык пазіраваў мастачцы. І потым яшчэ ўбачылі лысага з вялікім жыватом мужчыну, які нёс згорнуты ў трубку гатовы партрэт сына і, гледзячы далёка перад сабой, задаволена ўсміхаўся, а хлопчык, як сабачка, плёўся следам…
20.08.2011. Усю ноч ішоў дождж. І наш дом, нібы карабель, плыў праз зялёнае сасновае мора…
21.08.2011. Дзень пачаўся з таго, што даведаліся пра смерць Віталя Скалабана… Ідзе дождж. І мы збіраемся дамоў у Мінск. Жадання вяртацца аніякага – мне заўтра на працу… Да прыпынку нас правёў Уладзімір Ермалаеў. Ён усё дзівіцца, як гэта Людміла можа пісаць так цікава гістарычныя творы… У Мядзелі перад намі села маладая сям’я з дзяўчынкай, у якой увесь твар у кропках з зялёнкі. Малая хварэе на вятранку, і ў яе тэмпература за 38… Чым бліжэй пад’язджалі да Мінска, тым больш неба хмурэлася, а на душы весялела з таго, што мы нядрэнна адпачылі… Зайшлі ў сваю кватэру, як у падводную лодку…
09.10.2011. Учора з супрацоўнікамі выдавецтва быў у вандроўцы. Сёння адчуваю сябе крыху падпрастылым, але задаволеным тым, што не праседзеў дома перад камп’ютарам… Усю дарогу ішоў дождж. Праязджаючы праз Смаргонь, ад нашага гіда Яраша Малішэўскага даведаліся, што вуліца, на якой была славутая Смаргонская мядзведжая акадэмія, раней называлася Мядзведжай, а цяпер носіць назву Танкістаў… Па дарозе ў Солы праязджалі каля вёсак Лубянка, Васюкі, Крапіўна… Нязжатая кукуруза каля дарог, як хрушчоўскія лясы… Месцамі на палях зелянее рунь і, калі б не восеньскі холад, можна было б уявіць, што на вуліцы не кастрычнік, а красавік… У аграгарадку Солы жыве паэт Мар’ян Дукса, але пра гэта ў нашым экскурсійным аўтобусе, акрамя мяне, ніхто не ведае…
22.05.2015. Іду праз дождж. Вада халодная, як мёртвая…
14.06.2015. З цешчай, жонкай і дачкой ездзілі на Чыжоўскія могілкі. Толькі пачалі прыбіраць магілу Людмілінай бабулі Пелагеі, як пачалася навальніца. Схаваліся пад дрэвы. Стаім сярод помнікаў, як помнікі пад парасонамі. Маланкі асвечваюць ваколле, гром грыміць, нібыта з неба крыжы падаюць. Праўда, было зусім не страшна. Узгадалася, што першы раз у навальніцу на могілках быў у Крывічах, куды хадзіў з бабуляй Ганнай адведаць дзеда Міхася. Мне тады было гадоў пяць. Было страшнавата. Мы з бабуляй нейкі час ад навальніцы хаваліся ў царкве. Потым, дачакаўшыся, калі стыхія крыху суцішыцца, праз дождж пайшлі дахаты. Бабуля малілася, а я паўтараў за ёй. Так і дайшлі дамоў.
Ад праліўнога дажджу штучныя кветкі на магілах сталі, як жывыя…
Прайшоўшы крокаў сто ад магілы Пелагеі Максімаўны, я раптам прыпыніўся. Маю ўвагу прыцягнула яліна з абрэзанымі галінамі, якія яшчэ нядаўна прыкрывалі магілу за высокай агароджай. Гляджу, а гэта ж тут пахаваны паэт Сцяпан Гаўрусёў. На помніку выбіты радок з яго класічнага верша: “Я вырас пад гарматнымі стваламі…”
Не даходзячы брамы, што на ўваходзе на могілкі, мы схаваліся ад дажджу ў старую альтанку. Дождж суцішыўся, і я прайшоў па алеі, разглядаючы помнікі. У метрах пяцідзесяці ад альтанкі знайшоў магілу, дзе пахаваны празаік Кастусь Тарасаў…
Едзем у таксі. Размаўляем. Звяртаючыся да цешчы, вадзіцель кажа: “Пара вам дачцэ машыну купіць, і яна вас будзе вазіць туды, куды папросіце!” Пачуўшы гэта, цешча тут жа прызналася: “А я ўжо некалькі гадоў з кожнай пенсіі латарэйкі купляю!”
На Чыжоўскіх могілках былі каля двух гадзін. Увесь час навальніца то заціхала, то ўзмацнялася, нібыта дакараючы нас за тое, што на Радаўніцу не былі…
28.08.2017. Іду праз дождж. З электрычкі. Дарога праз лес вывела мяне ў поле. Прамоклае, амаль гнілое. Наперадзе мястэчка Дубравы, Дубровы, Дубрава. Як правільна? Не ведаю. На гарызонце чарнее хутар. Магчыма яго ў свой час хацеў купіць Уладзімір Караткевіч. Не купіў. Іду праз мястэчка. Дождж мацнее. Яшчэ можна вярнуцца на станцыю і электрычкай з’ехаць у Мінск. Да маіх Пугачоў яшчэ далёка-далёка. Я прамок. У мяне няма і не было ніколі парасона. Мне яшчэ дваццаць гадоў, і ў мяне няма моды хадзіць з парасонам. А каб хадзіць з парасонам, яго трэба купіць. А ў мяне грошай няма. Я нідзе не працую. Я пішу вершы. Пісаць вершы – гэта не працаваць. Гэта проста атрымліваць задавальненне ад рыфмаваных і рытмічных слоў.
Іду каля могілак. Тут ляжаць мае прадзеды, дзяды і аднавяскоўцы. Партрэты на помніках. Мне здаецца, што памерлыя глядзяць на мяне. Там за гарой – Татарскія, а там і Пугачы. Яшчэ доўга ісці. І дождж не перастае. І я не спыняюся. У чаравіках хлюпоча вада. Я разуваюся. Іду басанож. І чаго гэта я іду ў такую дажджылаўку? Задаю сам сабе пытанне і не адказваю. Я проста захацеў дадому. І мне яшчэ дваццаць гадоў.
09.10.2017. Цёмна. Дождж. Пад нагамі лістота, як мокрая парваная цырата. Іду па дварах з сабакам. У вокнах святло. Я спецыяльна не заглядваю, але бачу, як жанчыны на кухнях гатуюць вячэру, а мужыкі тэлевізары глядзяць. Словам, людзі жывуць. А дождж сыплецца і сыплецца. Па вадасцёкавых трубах на асфальт сцякае восеньская музыка. Час ад часу спыняюся, слухаю. Людзі праходзяць міма. Ляпаюць дзвярыма пад’ездаў. І ў дамах более светлых вокнаў, за якімі жанчыны на кухні, а мужчыны каля тэлевізараў. А я ў чорным плашчы з башлыком на галаве іду з сабакам праз дождж і чамусьці думаю, што я Шэрлак Холмс, які злавіў сабаку Баскервіляў.
14.10.2017. Вечар. Дзень маці. Мамы няма. Пакровы. Дождж ідзе. І я іду праз дождж па залатой ад кляновай лістоты зямлі. Куды іду? Чаго? Проста іду. Выйшаў з дому і іду. Як час, як дождж…
