Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
14.06.2015. З цешчай, жонкай і дачкой ездзілі на Чыжоўскія могілкі. Толькі пачалі прыбіраць магілу Людмілінай бабулі Палагеі, як пачалася навальніца. Схаваліся пад дрэвы. Стаім сярод помнікаў, як помнікі пад парасонамі. Маланкі асвечваюць наваколле, гром грыміць, нібыта з неба крыжы падаюць. Праўда, было зусім не страшна. Узгадалася, што першы раз у навальніцу на могілках быў у Крывічах, куды хадзіў з бабуляй Ганнай адведаць дзеда Міхася. Мне тады было гадоў пяць. Было страшнавата. Мы з бабуляй нейкі час ад навальніцы хаваліся ў царкве. Потым, дачакаўшыся, калі стыхія крыху суцішыцца, праз дождж пайшлі дахаты. Бабуля малілася, а я паўтараў за ёй. Так і дайшлі дамоў.
Ад праліўнога дажджу штучныя кветкі на магілах сталі, як жывыя…
Прайшоўшы крокаў сто ад магілы Палагеі Максімаўны, я раптам прыпыніўся. Маю ўвагу прыцягнула яліна з абрэзанымі галінамі, якія яшчэ нядаўна прыкрывалі магілу за высокай агароджай. Гляджу, а гэта ж тут пахаваны Сцяпан Гаўрусёў. На помніку выбіты радок з яго класічнага верша: “Я вырас пад гарматнымі стваламі…”
Не даходзячы брамы, што на ўваходзе на могілкі, мы схаваліся ад дажджу ў старую альтанку. Дождж суцішыўся, і я прайшоў па алеі, разглядаючы помнікі. У метрах пяцідзесяці ад альтанкі знайшоў магілу, дзе пахаваны празаік Кастусь Тарасаў…
Едзем у таксі. Размаўляем. Звяртаючыся да Людмілы, вадзіцель кажа: “Пара вам дачцы машыну купіць, і яна вас будзе вазіць туды, куды папросіце!” Пачуўшы гэта, цешча тут жа прызналася: “А я ўжо некалькі гадоў з кожнай пенсіі латарэйкі купляю!”
На Чыжоўскіх могілках былі каля дзвюх гадзін. Увесь час навальніца то заціхала, то ўзмацнялася, нібыта дакараючы нас за тое, што на Радаўніцу не былі…
16.06.2015. Некалькі дзён таму пачаўся верш, але як пачаўся, так і закончыўся:
Толькі ведае рыба сапраўднасць
маўчання
І вада для яе, як бясконцы сусвет,
Дзе жыццё пачалося раней,
чым каханне,
Што прыдумаў няшчасны
тутэйшы паэт…
Калі робіцца цяжка на душы і сумна, ратуюся ўспамінам пра сваё даўняе жаданне: кінуць-рынуць усё і з’ехаць у родную вёску, дзе стаіць пустая хата, якая яшчэ не развалілася ад адзіноты. І тады б мяне ўсе шкадавалі і г. д. Жартую! Нікуды я не паеду, бо я на гарадскім ланцугу, які голас падае праз тэлефоны і напамінае, што я тут яшчэ некаму патрэбен…
17.06.2015. Раніцай у выдавецтва прыходзіў Адам Глобус. Ён і Алесь Бадак успаміналі былое, а я слухаў і думаў, што і наша пакаленне напісала не толькі геніяльныя творы, але жыло і жыве цікавым жыццём. Пра нас кніжкі пісаць можна. Можна і трэба! Праўда, калі мы самі іх не напішам, то ніхто і не напіша…
З Алесем хадзілі ў Нацыянальны мастацкі музей. Пасля афіцыйнага мерапрыемства глядзелі фільм Алега Лукашэвіча і Аляксандра Аляксеева пра Марка Шагала. У зале, дзе мы сядзелі, з карцін на нас паглядалі беларускія магнаты і некаторыя з іх вельмі-вельмі варожа…
19.06.2015. У складзе дзяржаўнай экзаменацыйнай камісіі па спецыяльнасці “Літаратурная работа (рэдагаванне)” быў на абароне дыпломных прац у Інстытуце журналістыкі. Потым Уладзімір Ліпскі запрасіў мяне і Мікалая Супрановіча да сябе ў “Вясёлку” на экскурсію. Гэта не рэдакцыя, а музей дзіцячай літаратуры! Як іконы ў храме, вісяць партрэты былых рэдактараў часопіса Васіля Віткі, Еўдакіі Лось і Анатоля Грачанікава. Гаворачы пра сучасных пісьменнікаў і даючы ім ацэнку, Уладзімір Сцяпанавіч сказаў: “Трэба глядзець не ў твар, а ў твор!”
20.06.2015. Бібліятэка – гэта кніжнае аліўе…
21.06.2015. Спачатку кветку зрываем, зразаем, а потым хочам, каб яна жыла – у ваду ставім…
23.06.2015. Праз пару дзён светлавы дзень пачне скарачацца, а мы яшчэ і росту ягонага не паспелі ацаніць…
Патэлефанавалі з Пугачоўскага дома культуры і паведамілі, што мяне і Людмілу запрашаюць на свята вёскі, якое адбудзецца 12 ліпеня. Калі я адказаў, што ў гэты дзень нас не будзе ў Беларусі, загадчыца Дома культуры сказала, што яна прапануе старшыні сельсавета свята перанесці на пазнейшы дзень ліпеня, калі мы з Людмілай зможам прыехаць у Пугачы…
24.06.2015. Патэлефанавалі з Пугачоўскага дома культуры і паведамілі, што свята вёскі з 12 ліпеня перанеслі на 26. Перанеслі таму, што я з Людмілай Рублеўскай 12-га не магу быць у Пугачах. Развітваючыся, зямлячка сказала: “Без вас свята нашай вёскі – гэта не свята!”
26.06.2015. На працягу дваццаці апошніх гадоў, а мо і болей, я сустракаў яго амаль на ўсіх літаратурных імпрэзах і на мастацкіх выставах у Мінску. Паедзеш на свята паэзіі ў Вязынку, і ён там. Паедзеш у Ракуцёўшчыну, і ён там. Некалькі месяцаў таму я з ім сустрэўся ў аўтобусе. Ён ехаў у Музей Якуба Коласа на вечарыну. Пагаварылі пра літаратуру. Развітваючыся, я хацеў запытацца, як яго завуць. Не запытаўся, бо падумалася, што калі буду пытацца, то чалавек пакрыўдзіцца. Мы з ім віталіся разоў сто, а я не ведаю, як яго імя. І вось сёння ў інтэрнэце з’явілася інфармацыя з яго здымкам. Сумная інфармацыя. Ён памёр. І я даведаўся, як яго завуць. Барысу Мускаму было 76.
Быў за горадам на прыродзе. Цудоўна! Вярнуўся ў кватэру да камп’ютара, нібыта прачнуўся, а ўсё, што бачыў за горадам, прыснілася…
27.06.2015. Лебедзь над возерам праляцеў, нібыта адарваўся ад воза і цяпер яго цягнуць рак і шчупак…
Cуніцы, як чырвоныя ліхтары ў мурашыным квартале…
Сярод старых папер знайшоў свае пераклады вершаў Юрыя Кузняцова. Тэксты аддрукаваны на друкарцы. Значыць, у нас яшчэ камп’ютара дома не было.
* * *
Пэўна ніхто з нас не знае,
Заўтра як будзем мы жыць?
Восень. Цяпло адлятае.
Сонца амаль не гарыць.
Вёсцы шчэ светла ў бярозах.
Вокны ў нябёсы глядзяць.
Птушка прапала ў нябёсах –
Снежна пярынкі ляцяць.
Пісьменніку і літаратуразнаўцу Пятру Васючэнку 15 лютага 2009 года было 50 гадоў. Юбілей святкаваўся 18-га. На ўрачыстасцях выступаў і я. У дадатак да празаічнага віншавання мной было нарыфмавана куча радкоў, якія я і падарыў юбіляру. З таго святочнага дня мінула больш за шэсць гадоў. Не ведаю, ці захаваліся ў Васючэнкі мае вершы, а ў мяне яны яшчэ ёсць. Праўда, сёння я іх чуць не выкінуў у сметніцу з іншымі старымі паперамі.
28.06.2015. Вярнулася дамоў Вераніка. Купілі для яе новую канапу. Павызвалялі паліцы для адзення. З кватэры вынеслі кучу барахла, якое ляжала, нібыта патрэбнае. Словам, вярнуліся да таго, што было два гады таму, калі Вераніка закончыла Беларускую акадэмію мастацтваў…
29.06.2015. З купалаўцамі і сябрамі Музея Янкі Купалы хадзіў на Вайсковыя могілкі. Сёння дзень памяці Песняра. Гучалі музыка, вершы і ўдзячныя словы Купалу. Людзі, якія праходзілі побач каля агароджы могілак, прыпыняліся, прыслухоўваліся. Можа, што пачулі і яны…
01.07.2015. Чамусьці падумалася, што, калі мы адзначаем Новы год, то чаму б уночы з 30 чэрвеня на 1 ліпеня не адзначаць Новае паўгоддзе. Сёння ж першы дзень Новага паўгоддзя! Усіх са святам!
Праз дзень буду ў адпачынку. Наперадзе тысячы кіламетраў шляху. Хвалююся, нібыта ў космас ляту…
У Мінску прайшоў кароткачасовы дождж, як кароткаметражны фільм, дзе я быў у бясплатнай масоўцы…
Над дрэвамі бліснула маланка, загрымеў гром, і з кроны старой ліпы ўзляцелі вароны, як абвуглелая лістота…
03.07.2015. Збіраемся ў вандроўку па Еўропе. Люда пасля Славакіі, дзе была з Купалаўскімі музееўцамі па шляху Янкі Купалы, ніяк не ачуняе ад прастуды. Гледзячы на яе, і мне кепска. Прыязджала карэспандэнтка. Зрабіла з Людай гутарку для “ЛіМа”. Там так хочуць адзначыць яе 50-годдзе. Словам, мы чакаем дарогу…
21.07.2015. Першы дзень пасля вандроўкі выйшаў на працу. Адразу ж на аўтобусным прыпынку заўважыў, што ў нас прыгожых дзяўчат і жанчын у сто разоў болей, чым там, дзе вандраваў…
26.07.2015. Некаторыя кажуць, што Беларусь – гэта маленькая Швейцарыя. Пабыўшы ў Швейцарыі, кажу: “Гэта Швейцарыя маленькая! А Беларусь вялікая!”
27.07.2015. З самага ранку ў выдавецтва прыйшла аўтарка з рукапісам прозы. Прывітаўшыся, паскардзілася: “Каб вы ведалі, пасля якіх велізарных пакут я дабралася да вас! Ай-яй-яй!” “І якія ж гэта былі пакуты?” – пацікавіўся я і пачуў: “У даведцы амаль гадзіну шукалі вас. Я папрасіла, каб мне далі адрас бліжэйшага да вакзала выдавецтва”…
30.07.2015. З сястрой Валяй, яе мужам і дачкой Надзяй ездзілі ў Пугачы, каб пафарбаваць новы плот вакол нашай хаты. Выехалі дажджом, але са спадзяваннем, што ён перастане. Заехалі да бацькоў на Ракаўскія могілкі. Побач з’явілася пару новых магіл. Пастаялі. Памаўчалі. Кожны пра сваё.
Дарога з Ракава да Пугачоў была заасфальтавана недзе ў 1990 годзе. Праўда, не ўся. І вось нарэшце на тым “няшчасным кавалку” (кіламетры чатыры) кладуць асфальт. Успрымаецца гэта як нейкі знак на лепшае…
Прыехалі ў Пугачы. Хаты з-за дрэў у садзе амаль не бачна. Стаіць? Стаіць! Чакае… Яблыкаў сёлета амаль няма. Хаджу па садзе. Адзінокі яблык ляжыць у траве, як адлюстраванне сонца ў зялёным моры…
Швагер Віця грунтаваў наш новы цэментавы плот, Валя з дачкой корпаліся ў градах, а я касіў.
Заходзілі да дзядзькі Шуры. Ён пацікавіўся, ці буду я ў нядзелю на свяце вёскі. “Буду!” – адказаў я. “Мне ж прыслалі запрашэнне, у якім напісана: “Ваша явка обязательна”. Я б і так прыйшоў”, – сказаў дзядзька і ўсміхнуўся…
Увесь час, пакуль мы займаліся справамі, каля нашай сялібы каталіся дзеці на раварах, нібыта іншага месца, каб пакатацца, няма. Ездзілі не проста абы ездзіць, а даганялі адзін аднаго, разаганаўшыся, рэзка тармазілі. Словам, відаць, ім хацелася, каб мы на іх звярнулі ўвагу. Цяпер, пішучы пра хлопцаў з раварамі, магу сказаць, што яны свайго дамагліся. Я нават запомніў, што дваіх з кампаніі завуць Максімам і Юрам…
Выдзіраючы крапіву з кустоў чорных парэчак, вырваў з каранямі клёнік. Раўненькі, танюсенькі, вышынёй да двух метраў. Лісточкі на ім маладзенькія, рудзенькія. Словам, не клёнік, а прыгажунок. Шкада выкідаць на сметнік. Я паклікаў Валю з Надзяй: “Давайце пасадзім!” І мы побач з нашай сядзібай, там, дзе нядаўна спілавалі старыя, пашкоджаныя буранам віхлы, пасадзілі клёнік. Няхай расце вялікі!
31.07.2015. Кінарэжысёр Уладзімір Арлоў, пакуль я быў у адпачынку, прынёс у выдавецтва і паклаў мне на стол старонкі з кнігі “Магия многоцветного экрана”, якую выдаў у “Харвесце”. Адзін з раздзелаў выдання пачынаецца: “Беларуские писатели не один год и не по одному месяцу творили в незабываемом Доме творчества: в коласовских Королищевичах – веселом бурлящем приюте, где на мастеров пера накатывали волны вдохновения три десятилетия после «дядьки Якуба». Тут рождались заметные произведения национальной литературы, велись бесконечные споры о ней, ладились дружеские застолья со скандалами и исповедями… Таким он был – уютный утраченный дом. Таким вспомнился он поэту Виктору Шнипу – совсем молодым в декабре 1981-го участвовал он в семинаре начинающих поэтов:
І вецер між соснаў лагодны і грозны
Лятае, прысніўшы ўначы зноў зіму,
Калі тут не будзе зусім анікога,
І дом гэты будзе, як прывід, стаяць
У лесе, у снезе ля тлумнай дарогі,
Дзе толькі дарога адна і відаць…
…Что там теперь в Королищевичах, никто не знает: то, говорят, разрушили Коласовский дом, то – “закрытый объект”, то – выкупила какая-то фирма. Давайте съездим! – возникало предложение. Не нужно. Как мудро написал Геннадий Шпаликов:
По несчастью или к счастью –
Истина проста:
Никогда не возвращайся
В прежние места”.
Вяртацца, можа, і сапраўды не трэба ў мінулае, але ж Коласаўскі дом – гэта не проста хата ў лесе. Коласаўскі дом – гэта КОЛАСАЎСКІ ДОМ! Хто там цяпер і што там?
01.08.2015. З сястрой Валяй, яе мужам Віцем і дачкой Надзяй ездзілі ў Пугачы. Фарбавалі плот. Пачынаючы працу ў поўдзень, думалі, што закончым праз гадзіны тры-чатыры, максімум праз пяць. Фарба скончылася толькі ў дзесяць вечара…
З яблыні зваліўся яблык. Белы наліў. Жоўценькі, як залаты. Падняў яблык швагер. Павярнуў на бок, які хаваўся ў траве, а ён чорны. Паглядзелі ў крону. Больш ніводнага яблыка не бачна…
На вуліцы каля нашага плота ўжо гадоў дзесяць працякае водаправодная калонка. Праз яе ў агародзе каля хаты вечна вільготна. Што ні рабілі з вадой, а яна ўсё цячэ і цячэ, як вечная…
Сцямнела. Засвяціла поўня. Застракаталі цвыркуны. Усё навокал, як у дзяцінстве. Толькі бацькоў няма…
Выехалі з вёскі цемнатой. Праз святло фар машыны прабег заяц, як прывід…
У кватэру зайшоў а палове дванаццатай. Стомлены, але задаволены, што ў вёсцы добра і дружна папрацавалі…
