Калонка паэта, празаіка, намесніка дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» – галоўнага рэдактара часопіса «Полымя», лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у галіне «Мастацкая літаратура», лаўрэата Нацыянальнай літаратурнай прэміі, нашага земляка Віктара Шніпа. Незабыўнае
20.05.2011. На лавачку каля нашага пад’езда з гадзіну назад прысеў высокі, сівы, лысаваты мужчына гадоў за шэсцьдзясят, які ўсё яшчэ не стаміўся ад жыцця. Па букету было бачна, што чалавек тут прысеў на проста час бавіць, а ён канкрэтна некага чакае. Раптам мужчына ўстаў, бо ў двары пачуўся стукат абцасаў, якія, відаць, яму добра знаёмыя. І вось да нашага пад’езда падышла дзябёлая чарнявая жанчына гадоў сарака пяці. Мужчына шчыра і радасна, жанчына радасна і крыху стрымана ўсміхнуліся адзін аднаму. Мужчына падарыў кветкі, пацалаваўшыся, жанчына сказала: “Сяргей Іванавіч, гэта так нечакана для мяне! Дзякую!” Пасля пацалунка мужчына яшчэ больш заўсміхаўся, а жанчына, каб не заўважыў госць, два разы рукой злёгку кранулася сваіх вуснаў. І пайшлі ў наш пад’езд…
09.03.2012. У бальнічнай палаце мама не адна. Усе бабулькі, як толькі я зайшоў, прыселі і пачалі глядзець на мяне, як на саломінку, якая раптам з’явілася на іх рацэ часу і за якую можна ўхапіцца і не патануць. Маме нядаўна ставілі кропельніцу, і яна мне паказвае руку, дзе застаўся велізарны сіняк ад уколаў. Плача. Спрабуе нешта расказаць, але ў яе не атрымліваецца, і яна зноў плача. Побач з маміным ложкам на падаконніку стаіць букет. Мама, убачыўшы, што я гляджу на кветкі, кажа: “Салім… Салім…” І я разумею, што гэта Вовін сябар Салім прыязджаў і павіншаваў нашу маму, а мама Саліма далёка-далёка ад Беларусі…
16.05.2013. Раніцай сцюдзёна. Кветкі на каштанах, як марозіва…
МАМІНЫ КВЕТКІ
Даўно пасаджаныя мамай кветкі
І сёння ў агародчыку цвітуць.
Яны цяпер маёй самоты сведкі,
Яны цяпер з маёй душы растуць.
Ніхто не рве, ніхто не даглядае,
І ўжо ніхто не будзе даглядаць.
Адна пчала над імі залатая
Лятае й заўтра будзе шчыраваць,
Нібыта мама, што пчалою стала.
Кім стала мама – знаю толькі я,
Бо мне пчала пра гэта расказала,
Як мама расказала б мне мая…
21.08.2013. Горача. Мама з бацькам сядзяць на лаўцы каля хаты. Па двары ходзяць куры. У хлеўчыку рохкаюць свінні. У агародчыку квітнеюць кветкі, над якімі гудуць пчолы. Бацькі размаўляюць паміж сабой… Я расплюшчваю вочы… Горача… І нідзе нікога…
20.04.2014. Сум мой светлы, як першыя веснавыя кветкі каля бацькоўскіх магіл…
14.06.2014. Быў запрошаны ў Маладзечна на ХІV Нацыянальны фестываль беларускай песні і паэзіі, але не паехаў. З сястрой Валяй, яе мужам Віцем і іх дачкой Надзяй працаваў у Пугачах. Кожнаму з нас было што рабіць. Я касіў. Бачыў сябра свайго дзяцінства Тоніка Руткевіча. Ён, відаць, хацеў падысці да мяне і папрасіць грошай на выпіўку (доўга стаяў на вуліцы і глядзеў, як я кашу), але не падышоў. Сашка Балотнік падышоў бы, але ён ужо сем гадоў, як памёр…
Абкошваючы кусты агрэсту, узгадаў радок са свайго юнацкага верша: “Пікі вострыя ў агрэста дзеля самаабароны”…
У траве чорныя жабы, нібыта злепленыя з пачарнелай мокрай лістоты, што апала мінулай восенню…
На плоце нашай паштовай скрынкі даўно няма. А мне яна нярэдка сніцца, напоўненая газетамі (выпісвалі “Звязду” і раёнку “Працоўную славу”), а таксама лістамі ад сяброў і паведамленнямі пра грашовыя пераводы з рэдакцый…
Шпакоўні апусцелі, і шпачкі некуды паляцелі…
У наш двор зайшла суседчына курыца. Раней бы прагналі, а цяпер яна, прыгожая, як родная…
Пад вокнамі пасаджаныя мамай кветкі красуюцца і сваімі вочкамі глядзяць самотна на мяне, спадзеючыся, што не скашу іх…
Вяртаючыся ў Мінск, заехалі на Ракаўскія могілкі да бацькоў. Пастаялі, памаўчалі. Дрэвы зялёныя, помнікі чорныя, трава мокрая…
03.07.2014. Пасля абеду ў чатыры гадзіны мы з Людай сустрэліся з сябрамі, каб разам схадзіць у Батанічны сад і палюбавацца ружамі. Вяртаючыся дахаты, мы з Людай выйшлі з метро на вакзале. Ідзём да тралейбуснага прыпынку, паблізу якога бачым хлопцаў, што прадаюць кветкі, і тут раптам да Люды падыходзіць адзін з хлопцаў і, дорачы ёй ружу, кажа: “Віншую са святам!”
10.07.2014. Месяц таму сваяк Леанід Жыткевіч з Навасёлкаў прывёз мне на працу мёду. Цяпер кожны дзень са слоіка бяру лыжачку пачастунку і выпіваю з вадой, і заўсёды адразу ўспамінаецца Леанід Станіслававіч, а разам з ім яго жонка Глафіра, потым мае бацькі, родныя Пугачы, аднавяскоўцы, дзяцінства, кветкі ў лузе, пчолы… І так адбываецца кожны дзень, і мне здаецца, што ўсё, што мне ўспамінаецца, жыве ў мёдзе з маіх родных мясцін…
13.08.2014. Хадзіў на Вайсковыя могілкі. Сёння Дзень памяці Якуба Коласа. Было шмат людзей. Некаторыя прыйшлі дзякуючы абвестцы, што прагучала па радыё…
Усе, хто прыйшоў, паклалі кветкі да помніка Якубу Коласу, а сын Якуба Коласа Міхась Канстанцінавіч – да Янкі Купалы…
Увесь час, пакуль людзі збіраліся, на могілках гудзелі газонакасілкі. Праз пару хвілін, як пачаліся выступленні, газонакасілкі заціхлі. Тры касцы ў метрах пяцідзесяці прыселі і сталі назіраць, што адбываецца каля помніка…
Было тэлебачанне. Было некалькі фотакораў і журналістаў. Было светла, і ўсе мы, прысутныя, былі ў цэнтры Беларусі…
У метрах дзесяці ад людзей, якія слухалі выступоўцаў, стаяў заслужаны артыст Беларусі, залаты голас легендарных “Песняроў” (так напісана ў Вікіпедыі) Анатоль Кашапараў. Ён чакаў, пакуль зробіць сваю справу фотамайстар Юрый Іваноў…
Быў Уладзімір Содаль. Ён, па-мойму, цяпер зусім кепска бачыць. Як ён дабраўся – не ведаю. Збіраў у прысутных пісьменнікаў аўтографы ў факсімільнае выданне “Дудкі беларускай” Багушэвіча. Калі ўсе разыходзіліся, да Уладзіміра Ільіча падышоў хлопец і прапанаваў давесці яго дахаты…
Яшчэ доўга чалавек дзесяць стаялі з сынам і ўнукамі Якуба Коласа і гаварылі пра жыццё-быццё. І толькі тады, як мы крыху адышліся ад помніка, зноў загулі газонакасілкі…
08.08.2015. Нягледзячы на гарачыню, з Людмілай, сястрой Валяй і яе мужам Віцем ездзілі ў Пугачы, каб дафарбаваць плот…
Зайшлі ў хату. На стале два букеты руж у вадзе стаяць, нібыта толькі што зрэзаныя. Мы з Людмілай тыдзень таму, атрымаўшы іх на свяце вёскі, пакінулі тут, бо яны ўжо былі амаль завялыя. “Мама любіла кветкі, таму яны і ажылі!” – сказала Людміла, гледзячы на букеты…
17.06.2016. У кожнай пчалы ёсць любімая кветка. У кожнай кветкі ёсць любімая пчала. Няма кветак. Няма пчол. Няма любові. І ты ідзеш па шэрым полі, як па мёртвым…
10.09.2016. Думаючы пра бацькоў, раптам узгадалася, што, калі апошнім разам з сястрой наведвалі іх на Ракаўскіх могілках, каля помнікаў убачылі кветкі, невядома кім пакладзеныя…
11.09.2016. Што такое сырадэля, і дзе яна расце? Цяпер на гэта пытанне, не заглядаючы ў сеціва, мала хто адкажа. Вось што там напісана: “Аднагадовыя травяністыя расліны вышынёй да 60 сантыметраў. Сцёблы тонкія, галінастыя. Лісце непарнаперыстае, ланцэтнае. Кветкі дробныя, бледна-ружовыя, сабраныя ў гронкі. Плод-струк нагадвае нагу птушкі (адсюль другая назва – птушканожка (Ornithopus). Зялёная маса сырадэлі ідзе на корм і ўгнаенне. Меданосная расліна”.
У канцы 60-х і пачатку 70-х гадоў мінулага стагоддзя наш калгас дзяліў для калгаснікаў жытнёвае поле на дзялкі. Спачатку сеялі збожжа, а потым сырадэлю, якая вельмі пахуча цвіла. Запомнілася жніво 1968 года. Тады майму брату Валодзю было ўсяго пяць месяцаў, сястры Валі сем гадоў, а мне восем. Мама з бабуляй Параскай сярпамі жалі жыта. Я дапамагаў бацьку і дзеду Юзю вязаць снапы і ставіць іх у мэндлікі, каб прасыхалі. Брат ляжаў сярод снапоў і час ад часу на ўсё поле гучна плакаў, нібыта яго рэзалі. Валя брата калыхала і карміла. Я час ад часу падбягаў да іх, каб падсілкавацца. Ежа была ў збанах-спарышах. Усё было вельмі смачным. Дзялку жалі некалькі дзён. На зжатым месцы бацька з дзедам касілі аржанішча з сырадэляй. Я растрасаў пракосы, каб хутчэй сохла скошанае. Аднойчы бацька ў сырадэлі знайшоў гняздо дзікіх пчол. Мёд быў пахучы і густы, як смала. І мне нават сёння памятаецца той пах і смак мёду. Потым высахлае аржанішча з сырадэляй малацілі, каб здабыць насенне сырадэлі для новага пасеву. Абмалочаную сырадэлю звозілі дадому ў пуню, дзе рыхтавалі для каровы сечку. І сёння ў вёсцы ў нашай пуні стаіць сячкарня. Вялікая і, як мне ў дзяцінстве здавалася, страшная і злая. Цяпер, успамінаючы свой страх да сячкарні, я толькі ўсміхаюся.
07.03.2017. Дамоў з горада прыйшоў з мімозамі для Людмілы і з кепскім настроем. З кепскім, бо кветкі не самыя лепшыя набыў. Праўда, і не самыя горшыя. Аднак настрой сапсаваны, і разуменне таго, што мімозы раслі для Свята, і якія ўжо выраслі, такія і ёсць, не дапамагае. У букеце няма Паэзіі…
14.05.2017. Мамы няма, а белыя нарцысы і чырвоныя цюльпаны на здзірванелай градзе ў садзе каля хаты ўжо сёмую вясну цвітуць і цвітуць. Гадоў пяць таму мы з Людмілай было купілі насенне розных прыгожых кветак. Я ўскапаў добры лапік зямлі. Людміла пасеяла і… нічога не вырасла. Пасля гэтага мы болей не спрабавалі вырошчваць кветкі побач з мамінымі.
07.03.2018. Горад запаланілі кветкі. Яны амаль каля кожнай крамы, каля кожнага транспартнага прыпынку. І ты, набываючы кветкі для каханай, выбіраеш самыя лепшыя. І чым бліжэй падыходзіш з букетам да дома, тым усё больш пачынаеш думаць, што набыў не самы лепшы…
18.04.2018. З Міёнай на Мухлі знайшлі кветкі. Сіненькія. Хацеў сарваць і прынесці Людміле, а падумаўшы, пакінуў: “Няхай любуюцца ўсе, хто будзе побач ісці!”
24.06.2018. Пасля ўчарашняй вясковай працы сёння з кватэры не выходзіў. Баліць у суставе правая нага. Ступіць не магу. Лячуся. Яна заўсёды баліць, калі натамлюся. Аднак ведаю, што заўтра зноў буду гатовы да танцаў. А сёння з прыемнасцю ўспамінаю, як шэсць гадзін касіў. Праўда не касой, а трымерам, але ж і для яго трэба было сілу мець, каб валакаць перад сабой. У вёсцы добра было! І я пра многае на свеце хоць на паўдня забыўся. І пад дажджом памок. І на аблокі дажджавыя наглядзеўся. І на траву, і на кветкі, і на яблыні. І на вуліцу, па якой з радоўкі гналі кароў, а потым у радоўку. Незнаёмыя пастухі. Але ж пугачоўскія! І каровы пугачоўскія. Праўда, галоў дваццаць. І ўсё ж радоўка. А быў час, калі за лета чарга пасвіць да нас два-тры разы прыходзіла. Пасвіў швагер Віця з бацькам. Я не пасвіў. Я не любіў радовак. Дакладней, баяўся. Баяўся трапіць пад навальніцу. І, будучы школьнікам, я нахадзіўся ў радоўку. І за нас, і за цётку Алю ў Татарах. І па сёння памятаю босымі нагамі цяпло пылу на вясковай вуліцы, па якой на пашу ганю кароў. Шэсць гадзін раніцы. Боты ў торбе. Босаму зручней і больш звыкла. І ссабойка такая смачная, што не магу дачакацца, каб прысесці і паесці. І дзень такі доўгі, як усё ўжо мною пражытае жыццё. А мне дванаццаць гадоў.
14.04.2019. На Мухлі кветкі, птушкі, сабакі, людзі. Ідзеш і стараешся не думаць пра кепскае. Але думаеш. І не радуе цябе вясновае сонца. Побач са сцяжынай у траве нешта выдзёўбвае шпак. Непадалёку другі спявае. Ім хораша. А чаму табе кепска? Ты ведаеш, але пра гэта нікому не скажаш. Ты ўмееш захоўваць свае таямніцы. Яны невялікія. Яны, як пясок у чаравіках. Здымі і вытрасі, і ўсё будзе добра. Але ты не здымаеш, бо побач ідуць людзі. І ты маўчыш пра свае праблемы. А некаму думаецца, што ў цябе ўсё цудоўна, як у нікога. Ну і няхай думаюць! І ты весялееш. І ты ідзеш далей, каб прысесці на лаўку і вытрасці з чаравікаў пясок.
18.07.2019. У пчол забіраем кветкі, у якіх пчолы забіралі мёд. І гаркаты не менее ў свеце…
21.10.2019. Вечарам у аўтобусе падслухаў размову дзвюх пажылых жанчын. “У мяне сёння было поўна непрыемнасцей. Іду на аўтобусны прыпынак, а тут да мяне раптам падыходзіць хлопец і дае вось гэтыя ружы! І я ўзяла! І адразу ўсё кепскае забылася!” – распавядае жанчына з кветкамі. “А чаму дзве? Гэта ж на пахаванне так ходзяць! Можа гэтыя ружы з якой магілы?” – разважае другая жанчына. “Ну і што! Мне і дзвюх хапіла, каб я вярталася дадому з добрым настроем!” – запярэчыла, усміхаючыся, жанчына з ружамі.
06.12.2019. Гляджу на горад з акна. На Свіслачы растаў лёд. На вадзе качкі і чайкі. Як кветкі…
03.08.2020. На Мухлі камунальшчыкі скасілі траву. Не ўсюды. Пакінулі, як па маім заказе, вялікі кусок поля, дзе цвіце дзядоўнік. Зноў з Міёнай паглядзелі на чмялёў. Яны ляталі ад кветкі да кветкі і не звярталі на нас увагі. Паназіралі за вялікім павуком. Ён быў увесь у клопатах – расцягваў павуціну, на якой заўтра раніцай у кропельках расы будзе гайдацца сонца.
22.09.2022. Ранкам, калі выходжу з Міёнай на Мухлю, цёмна. Дзень скараціўся. Ліхтары на Мухлі, як вялікія восеньскія кветкі, якія цвітуць толькі ноччу.
23.05.2023. Прынёс у кватэру галінку бэзу. Пахучую, аж галава круціцца. І ўспомнілася, што ў нас у вёсцы каля хаты бэзу не было. У суседзяў раслі вялікія кусты, якія вясной цвілі, нібы гарэлі. І я доўгі час спрабаваў знайсці дзе-небудзь невялічкі бэзавы кусцік і пасадзіць каля плота. Не знайшоў. Але мне аднойчы пашанцавала напаткаць у лесе маладзенькую чаромху, якую я выкапаў і прынёс дадому. Яна прыжылася і потым кожную вясну так цвіла, што суседзі зайдросцілі нам, і многія, хто праходзіў каля нашага плота, стараліся адламаць галінку з кветкамі. І ламалі. І я радаваўся, што ў нас расце чаромха, і яе любяць нашы суседзі.
